Niezależna Gazeta Obywatelska

Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 r. pierwszej konstytucji ustrojowej, część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę konstytucję i 14 maja 1792 r. zawiązała w niewielkim miasteczku Targowicy na kresach konfederację w celu jej obalenia. W rzeczywistości spisek został zawiązany 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu, pod patronatem cesarzowej Katarzyny II, która od 1768 r. występowała jako gwarantka ustroju Rzeczypospolitej. Sam tekst aktu konfederacji zredagował generał rosyjski Wasilij Stiepanowicz Popow, szef kancelarii księcia Grigorija Potiomkina. W Targowicy wzięli udział magnaci: generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki jako marszałek konfederacji koronnej, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny Seweryn Rzewuski, generał Szymon Kossakowski i inni. Sekretarzem konfederacji został publicysta Dyzma Bończa-Tomaszewski. Targowiczanie dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje. Zwrócili się w tym celu o pomoc wojskową do carycy. 18 maja 1792 r. na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska – rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska. 23 lipca 1792 r. do zdrajców dołączył król Stanisław August Poniatowski. Na rozkaz króla wydany 25 lipca 1792 r. wojska Rzeczypospolitej przerwały działania wojenne, a dowódcy, m.in. ks. Józef Poniatowski i gen. Tadeusz Kościuszko, na znak protestu podali się do dymisji. Wielu oficerów i cywilnych opozycjonistów udało się na emigrację. Władzę przejęli targowiczanie i próbowali sprawować ją opierając się na sile wojsk rosyjskich. Zakazano publicznego noszenia Orderu Virtuti Militari (ustanowionego przez króla 22 czerwca 1792 r. po zwycięskiej bitwie z targowiczanami pod Zieleńcami) i używania symboli związanych z konstytucją 3 maja. Papież Pius VI wystosował specjalne błogosławieństwo dla dzieła konfederacji targowickiej. Gorącymi zwolennikami konfederacji byli: prymas Michał Jerzy Poniatowski (mason), biskup chełmski Wojciech Skarszewski, biskup żmudzki Jan Stefan Giedroyć, biskup poznański Antoni Onufry Okęcki, biskup łucki Adam Naruszewicz i biskup wileński Ignacy Jakub Massalski. W 1793 r. Rosja i Niemcy dokonały II rozbioru Polski. Większość czołowych przywódców konfederacji targowickiej zostało skazanych na śmierć i powieszonych w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r.

Oprac. TK