Niezależna Gazeta Obywatelska

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Katowicach jest najstarszą zachowaną świątynią katolicką w śródmieściu miasta. To neogotyckie dzieło sztuki stworzył Alexis Langer (1825 – 1904) – mistrz neogotyku na Śląsku i jeden z najbardziej znanych śląskich architektów, który pozostawił po sobie wspaniałe obiekty będące ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Śląska.

Alexis Langer urodził się 2 lutego 1825 r. w Oławie w rodzinie ewangelickiej. W młodości uczył się u mistrzów murarskich w Oławie i Kłodzku, a w latach 1845–1846 kształcił się Królewskiej Szkole Sztuk, Budownictwa i Rzemiosła we Wrocławiu. Rodziców Langera nie było stać na naukę syna więc nie zrobił matury i nie mógł studiować architektury. Był praktycznie samoukiem. W 1848 r. w Kłodzku uzyskał tytuł mistrza murarskiego. Około 1850 r. udał się w podróż do Niemiec, gdzie zachwycił się tamtejszą architekturą gotycką, co zaważyło na jego artystycznym kierunku. W 1848 r. rodzina Langera przeniosła się do Wrocławia, gdzie do 1852 r. Alexis kształcił się praktykując u boku wrocławskich architektów i dojrzewał artystycznie. Pierwszym ważnym, zrealizowanym w 1853 r., projektem Langera była kamienica na rogu ulicy Krupniczej i Włodkowica we Wrocławiu. Realizacja ta przyniosła architektowi uznanie. Uwagę na wrocławskiego samouka zwrócił wówczas biskup katolicki Heinrich Förster (1799-1881), który zlecił mu zbudowanie kaplicy cmentarnej. Odtąd Langer zaczął ściśle współpracować z biskupem (dlatego również, że był on niezależny od państwa niemieckiego i mógł zatrudnić architekta, który nie miał ukończonych studiów), a w 1858 r. sam przeszedł na katolicyzm.

Alexis Langer był twórcą działającym przede wszystkim w zakresie architektury sakralnej. Większość zaprojektowanych przez niego kościołów znajduje się na Śląsku ale niektóre są też w Wielkopolsce a nawet na Kujawach.

W 1862 r. na zlecenie biskupa Heinricha Förstera Langer zaprojektował kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (tzw. Mariacki) w Katowicach, które jeszcze wtedy nie miały praw miejskich. Wzniesiono go w latach 1862 – 1870 z cegły z okładziną z piaskowca w formie bloczków z detalem architektonicznym z piaskowca.

Dnia 20 listopada 1870 r. biskup Förster poświęcił świątynię. Pierwotny projekt Langera zakładał trójnawową bazylikę na planie krzyża łacińskiego, jednak ograniczone fundusze nielicznych wiernych i pośpiech stały się przyczyną zmiany projektu na skromniejszy. Zamiast naw bocznych zbudowano rząd niskich kaplic, połączonych przejściami w przyporach. Główna bryła świątyni to nawa główna z krótkim transeptem i wieloboczne prezbiterium, do którego przylega zakrystia. Na piętrze przy prezbiterium znajduje się oratorium. Od strony frontalnej kościół posiada 71 metrową wieżę, zdobioną w stylu typowego dla Langera neogotyku z wpływami szkoły nadreńskiej. Wieżę – zwieńczoną wysokim stożkowym hełmem –poprzedza duża kruchta na rzucie połowy sześciokąta; dwie mniejsze kruchty znajdują się przy bocznych wyjściach na ramionach transeptu. Prezbiterium jest zamknięte trójbocznie, nawie towarzyszą płytkie kaplice imitujące nawy boczne układu bazylikowego, między wewnętrznymi skarpami. Wnętrze pokrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, a oświetlają okna z secesyjnymi witrażami Adama Bunsha z lat 1936-1939. Przedstawiają one: z prawej strony nawy głównej – symbole cnót chrześcijańskich z lewej – symbole grzechu. Po obu stronach nawy głównej umieszczono obrazy „Cudu Maryjnego” (1928-1930) autorstwa Józefa Unierzyskiego, zięcia Jana Matejki. W transepcie znajduje się stary ołtarz utrzymany w konwencji sacra conversazione (święta rozmowa), pochodzący prawdopodobnie z III ćwierci XV w., malowany temperą na desce, stylistycznie należący do niemieckiego malarstwa gotyckiego. W kościele znajduje się m.in. pamiątkowa tablica bł. ks. Emila Szramka, zamordowanego przez Niemców 8 grudnia 1940 r. w obozie koncentracyjnym KL KL Dachau. Obok kościoła zachowała się Kaplica Ogrójca z 1891 r. według projektu Ludwiga Schneidera.

Kościół Mariacki usytuowany jest przy Placu ks. Emila Szramka 1 w centrum Katowic. Jest on najstarszą zachowaną świątynią katolicką w śródmieściu miasta. W 1982 r. obiekt wpisany został do rejestru zabytków woj. śląskiego (wówczas katowickiego). W latach 2007-2010 przy obiekcie prowadzono kompleksowe prace renowacyjne, które miały na celu zabezpieczenie substancji zabytkowej przed destrukcją oraz przywrócenie obiektowi historycznego wyglądu. W 2012 r. efekty tych prac zostały wyróżnione w ogólnopolskim konkursie „Zabytek Zadbany”.

Fundacja „Dla Dziedzictwa”