Niezależna Gazeta Obywatelska

Dzisiaj od godziny 12:00 przed ambasadą Niemiec w Warszawie przy ulicy Jazdów 12 trwa pikieta zorganizowana z inicjatywy środowiska Ruchu Kontroli Wyborów Pawła Zduna oraz KPN-NIEZŁOMNI Adama Słomki. Zebrani domagają się, aby RFN zapłaciła za odbudowę Pałacu Saskiego w Warszawie zapłaciła Republika Federalna Niemiec. Na miejscu m.in. Paweł Zdun oraz znany działacz NIEZŁOMNYCH Zygmunt Miernik.

Pałac Saski – nieistniejący obecnie pałac klasycystyczny, znajdujący się przy dzisiejszym placu marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Został zniszczony przez wojska niemieckie po upadku powstania warszawskiego w grudniu 1944 roku.

Pierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna. Jego spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn na miejscu dworu i części Wału Zygmuntowskiego wybudował po 1661 roku piętrowy barokowy pałac z czterema wieżami. Pałac ten zakupił w 1713 roku król August II Mocny, który rozpoczął jego przebudowę ukończoną w 1724 roku. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. Przebudowany pałac stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Od 1716 roku Sala Teatralna pałacu stanowiła wraz z amfiteatrem położonym w Ogrodzie Saskim i Zamkiem Królewskim miejsce organizowania przedstawień teatralnych – Warszawa nie posiadała wówczas specjalnego budynku teatralnego. Autorem dekoracji pałacu był Louis de Silvestre.

W ramach rozbudowy obiektu przyłączono do obszaru kompleksu pałacowego sąsiadujące z nim rezydencje magnackie – w 1721 roku posiadłość rodu Sanguszków, późniejszy pałac Brühla, a w 1726 roku dołączono rezydencję biskupa Teodora Potockiego, którą później przekształcono w pałac Błękitny, przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Przebudowa pałacu wraz z kształtowaniem założenia architektonicznego Osi Saskiej przebiegała w trzech etapach: pierwszym – od 1713 roku do początków lat 20. XVIII wieku, drugim – do śmierci Augusta II Mocnego w 1733 roku (z powodów finansowych i politycznych król zmuszony był znacznie spowolnić prace budowlane), i ostatecznie trzecim, kiedy w latach 30. i 40. XVIII wieku August III Sas ukończył przebudowę kompleksu.

Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 roku pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł. Wciąż należał jednak do kolejnych elektorów saskich, którzy wynajmowali pomieszczenia budynku na biura i mieszkania. 17 kwietnia 1794 roku, podczas insurekcji warszawskiej pod pałacem Saskim od strony wschodniej stoczono z żołnierzami rosyjskimi jedną z dwóch największych bitew w stolicy – powstańcy odparli wtedy atak silnej kolumny wojsk rosyjskich zmierzającej na odsiecz oblężonemu w pałacu na ulicy Miodowej naczelnemu wodzowi armii rosyjskiej Osipowi Igelströmowi.

W latach 1808–1816 pałac Saski był nadal własnością królów Saksonii, jednak gdy na kongresie wiedeńskim Fryderyk August I został zmuszony do zrzeczenia się tytułu księcia warszawskiego, pałac sprzedano rządowi Królestwa Polskiego. Część pomieszczeń budynku przeznaczono na siedzibę Liceum Warszawskiego. Jesienią 1810 roku na drugim piętrze prawego skrzydła pałacu zamieszkali Mikołaj i Justyna Chopinowie wraz z dziećmi: Ludwiką i Fryderykiem. Ojciec przyszłego kompozytora 1 października 1810 roku rozpoczął pracę w Liceum Warszawskim jako nauczyciel języka francuskiego. Chopinowie mieszkali w pałacu Saskim do 1817 roku.

W 1817 roku podjęto próby zmiany charakteru budynku i okołopałacowego założenia krajobrazowego; polski architekt Piotr Aigner przedstawił projekt częściowej przebudowy pałacu i ustawienia alei stu kolumn wzdłuż Osi Saskiej. Do realizacji tej koncepcji jednak nie doszło, gdyż ówczesny namiestnik Józef Zajączek zrezygnował z przebudowy ze względu na jej wysokie koszty finansowe.

W 1837 roku Adam Idźkowski, magister budownictwa i miernictwa oraz absolwent Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, opracował na zlecenie nowego właściciela pałacu Saskiego, kupca Iwana Skwarcowa, który nabył budynek od rządu za kwotę 115 200 złotych, plany jego przebudowy. Oprócz niego w konkursie na przebudowę brali udział m.in. Henryk Marconi i Antonio Corazzi. Zwyciężył projekt Marconiego, ale namiestnik Iwan Paskiewicz odrzucił go bez motywacji i zatwierdził projekt Idźkowskiego. Na podstawie planów Idźkowskiego dokonano w latach 1839–1842 przebudowy gmachu w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w porządku korynckim. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, dodając m.in. nawiązujące do stylu kolumnady pilastry.

W listopadzie 1841 roku przed pałacem odsłonięto pomnik siedmiu polskich oficerów-lojalistów, zabitych 29 listopada 1830 roku przez powstańców za odmowę przejścia na ich stronę, zaprojektowany przez Antonia Corazziego.

W latach 1894–1912 na placu wzniesiono monumentalny sobór św. Aleksandra Newskiego z 70-metrową dzwonnicą od strony ulicy Królewskiej. W związku z budową świątyni pomnik oficerów-lojalistów przeniesiono na plac Zielony.

W okresie od 1862 do 1915 roku pałac Saski zajmowała armia Imperium Rosyjskiego – znajdowało się w nim rosyjskie Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku w pałacu Saskim ulokowano Sztab Generalny Wojska Polskiego. Działał w nim także zespół pod dowództwem podpułkownika Jana Kowalewskiego, który złamał bolszewickie szyfry, co przyczyniło się do zwycięstwa nad Armią Czerwoną w wojnie z 1920 roku. W 1923 roku przed budynkiem od strony placu Saskiego ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Dwa lata później arkady pałacu Saskiego zostały wybrane przez władze Polski jako miejsce lokalizacji Grobu Nieznanego Żołnierza, którego odsłonięcie odbyło się 2 listopada 1925 roku. W latach 1930–1937 pałac Saski był siedzibą Biura Szyfrów – w grudniu 1932 roku trzech współpracujących z nim matematyków: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski dokonało w murach budynku pierwszego złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. W 1938 roku należące do Tadeusza Czosnowskiego Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska dokonało gruntownego remontu elewacji pałacu.

Po wybuchu II wojny światowej, w wyniku kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 roku pałac zajął Wehrmacht. Po upadku powstania warszawskiego, w dniach 27–29 grudnia 1944 roku gmach został wysadzony w powietrze przez żołnierzy niemieckich. Ocalał tylko fragment arkad z Grobem Nieznanego Żołnierza. Według niektórych hipotez fragment ten przetrwał dlatego, że biorący udział w akcji wysadzania pałacu niemiecki żołnierz nie włożył dynamitu w przygotowane wcześniej otwory w tej części budowli z szacunku dla spoczywającego w grobie bezimiennego żołnierza polskiego.

 

Monika Socha-Czyż

Źródło: Tysol.pl/Paweł Zdun TT/Wikipedia