Niezależna Gazeta Obywatelska

Przemyślana polityka historyczna powinna cechować również samorządowców. Budzi moje zdziwienie, że od 1989 roku władze Bielska – Białej nie zajęły się odbudową przedwojennego pomnika Prezydenta II RP Gabriela Narutowicza i poprzestały na umieszczeniu na cokole obecnego monumentu Adama Mickiewicza – na placu imienia tego ostatniego – jedynie tablicy, że kiedyś Bielsko upamiętniło tego zamordowanego męża stanu.

Wiele osób nie wie też, że między 1933 a 1945 roku w Bielsku istniała silna partia nazistowska, a burmistrzem w czasie okupacji był Rudolf Wisner – od 1922 roku radny Bielska.

 

Różne postawy mniejszości niemieckiej

 

W mieście siedzibę miała też Partia Młodoniemiecka w Polsce (niem. Jungdeutsche Partei in Polen, skrót JDP). W połowie lat 30. JDP stała się główną ogólnokrajową prohitlerowską partią polityczną mniejszości niemieckiej w II RP opartą na ideologii narodowego socjalizmu. Organizacyjnie JDP, podobnie jak inne niemieckie organizacje w przedwojennej Polsce, podlegała Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle zwanej w skrócie VoMI kierowanej przez obergruppenführera SS Wernera Lorenza. Członkowie JDP nosili uniformy ze swastyką, organizowali zloty i pochody. Prowadzili agresywną i niewybredną propagandę antypolską, tworzyli własne bojówki i oddziały szturmowe, które prowokowały bójki oraz stosowały zastraszanie przeciwników. W latach 1938-1939 partia wysuwała żądania autonomii dla Niemców w granicach II RP.

 

W 1923 r. w celu upamiętnienia zamordowanego kilka miesięcy wcześniej pierwszego prezydenta Polski, Gabriela Narutowicza, powstał Komitet Uczczenia Pamięci Pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej śp. Gabriela Narutowicza. Do wszystkich państwowych i samorządowych władz lokalnych w kraju wysłane zostały prośby o wsparcie działań komitetu. W Bielsku powstał Komitet Lokalny Uczczenia Pamięci Pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej śp. Gabriela Narutowicza, którego utworzenie poparł burmistrz Kuno de Pongratz.

 

Ten przedwojenny samorządowiec, jak informował portal bielsko.biala.pl w lutym 2016 roku: „urodził się w 1883 roku w Bielsku. Jego rodzina wywodziła się ze starej węgierskiej szlachty z Liptowskiego Mikulasza (obecnie na terenie Słowacji). Przodkowie przyszłego burmistrza trafili w XVIII w. do Białej, a następnie do Bielska. Zajmowali się handlem i jubilerstwem. Mieszkali w miejscu, gdzie obecnie stoi kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Polski, potem w tzw. kamienicy Albertich (na rogu placu Wojska Polskiego i ul. Staszica). Przyszły burmistrz ukończył studia prawnicze i rozpoczął pracę w austriackiej administracji państwowej. Został starostą w Cieszynie, a następnie w Frysztadzie (w 1919). Trzy lata później, 1 maja 1922 roku, został komisarzem rządowym miasta Bielska. Z racji powierzonej mu funkcji podjął się przeprowadzenia wyborów do rady miejskiej według nowej, polskiej ordynacji wyborczej. Odbyły się one 29 października 1922 roku. Kilkanaście dni później Pongratz został wybrany na burmistrza Bielska. Pełnił tę funkcję przez dwie kadencje. W tym czasie rozpoczęto budowę zapory w Wapienicy, wzniesiono gmach zawodowej straży pożarnej wraz z zabudową mieszkaniową przy ulicy Grunwaldzkiej, a także wybudowano przychodnię przeciwgruźliczą jako pomnik dziesięciolecia odzyskania niepodległości i otwarto polskie gimnazjum im. Marszałka Piłsudskiego. Kuno de Pongratz piastował godność bielskiego burmistrza do 30 stycznia 1930 roku. W 1931 roku otrzymał z rąk prezydenta Ignacego Mościckiego Złoty Krzyż Zasługi. (…)”.

Zatem postawy niemieckich mieszkańców Bielska w latach 1918-45 były różne. Działalność Kuno de Pongratza zasługuje na pamięć. Co istotne, ten niemiecki samorządowiec odnalazł się w rzeczywistości II RP za co był doceniany przez władze państwowe. To doskonały przykład dla przyszłych pokoleń – podobnie jak osoba zamordowanego Prezydenta II RP Gabriela Narutowicza.

 

Odbudowa pomnika Narutowicza to dobry projekt w czasie polaryzacji postaw obywatelskich

 

W czerwcu 1927 r. powołany został w Bielsku Komitet Budowy Pomnika Pierwszego Prezydenta RP śp. Gabriela Narutowicza, na czele którego stanął dyrektor miejscowej policji, Jan Podgórski. Patronat nad budową objęli: premier Józef Piłsudski, wicepremier Kazimierz Bartel oraz prezydent Ignacy Mościcki. Po wyklarowaniu odpowiednich wniosków do władz miasta pod budowę pomnika zaproponowane zostały trzy lokalizacje: przed hotelem Prezydent (którego nazwa upamiętniała właśnie Narutowicza), przed Teatrem Miejskim i na wspomnianym wyżej placu Blichowym. W początkach 1928 r. podjęto decyzję, że wykonawcą popiersia prezydenta będzie pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego rzeźbiarz Jan Raszka. Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 28 października 1928. Ignacego Mościckiego zastąpił wojewoda Michał Grażyński. Oficjalne przywitanie gości przez władze miejskie nastąpiło przed kościołem św. Mikołaja, skąd po mszy pochód przemaszerował na plac Blichowy. Właściwe uroczystości rozpoczęły się o godzinie 12.15. Uczestniczyło w nich około trzech tysięcy osób. W dniu odsłonięcia na pomniku zabrakło właściwego popiersia Narutowicza. Odlana w brązie rzeźba trafiła na swoje miejsce dopiero na początku roku 1930. W 1939 r., po zajęciu Bielska przez wojska niemieckie i włączeniu go w granice III Rzeszy, pomnik został zburzony.

 

 

W systemie prawa polskiego opiekę nad pomnikami sprawuje – na podstawie art. 18 ust 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz. U. z 2016 r. poz. 446) – rada gminy. Na podstawie ww. artykułu kompetencja rady gminy obejmuje podejmowanie uchwał w sprawach związanych ze wznoszeniem pomników, a więc nie tylko podejmowanie uchwał o budowie pomnika, ale także przeniesieniu istniejącego pomnika w inne miejsce, jego remoncie lub rozbiórce (II OSK 3368/14 – postanowienie NSA).Ponadto właściwość opiniodawcza i wykonawcza, zgodnie z art. 53j ust. 1 pkt 5 i 7 w zw. z art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (j.t. Dz. U. 2016.1575) w zakresie prowadzenia działalności związanej z upamiętnianiem historycznych wydarzeń, miejsc oraz postaci w dziejach walk i męczeństwa Narodu Polskiego, zarówno w kraju, jak i za granicą, a także miejsc walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r., należy do Instytutu Pamięci Narodowej. Natomiast co do kwestii proceduralnych zastosowanie ma wcześniej przywołany art. 18 ust 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

 

Zatem pomnik Prezydenta II RP Gabriela Narutowicza w latach 1928-1939 stał na obecnym pl. Mickiewicza w Bielsku – Białej, dawnym pl. Blichowym. Postuluję, aby monument ponownie stanął w centralnym miejscu Bielska – Białej, np. pl. Chrobrego czy pl. Ratuszowym. W nadchodzących dniach, około wtorku lub środy, zwrócę się pisemnie do przewodniczącego Rady Miasta w Bielsku – Białej Jarosława Klimaszewskiego oraz lidera miejskiego PiS radnego Przemysława Drabka z wnioskiem o to, aby w roku 100-lecia odzyskania niepodległości bielscy radni podjęli uchwałę intencyjną w sprawie odbudowy pomnika Narutowicza. Liczę, że w tej materii – z uwagi na pamięć o burmistrzu Kuno de Pongratzu wsparcia dla inicjatywy udzieli również, np. Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Niemców.

 

Pod wieloma względami odbudowa pomnika Narutowicza jest istotna. Mam przy tym nadzieję, że bielski samorząd postanowi poważnie pochylić się nad inicjatywą bez podtekstów i animozji politycznych. Bielscy radni są to po prostu winni bielszczanom …

Monika Socha*
RADNA SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

 

 

*Monika Socha jest radną Sejmiku Woejwództwa Ślaskiego z okręgu obejmującego Bielsko – Białą. Niedawno uzyskała poparcie w prawyborach Wolnych i Soliradnych oraz środowisk patriotycznych na Urząd Prezydenta Bielska – Białej.