Niezależna Gazeta Obywatelska

Stałym elementem twórczości Wincentego z Kielczy jest postać świętego Stanisława w postaci hymnów, pieśni oraz Vita minor i Vita maior, które z języka łacińskiego tłumaczy się na Żywot mniejszy i Żywot większy. Autorstwo wymienionych dzieł przypisywane jest przez większość uczonych dominikaninowi. Kwestią sporną jest problem ustalenia daty powstania obu ksiąg. Mimo wszystko wydaje się, że rację ma Marian Plezia, według którego Vita minor jest żywotem przed kanonizacyjnym powstałym ze względu na polecenie biskupa Prędoty Odrowążą po 1245 roku i przesłanym wraz z dokumentacją do Rzymu. W tamtym czasie jednym z nieodzownych warunków przeprowadzenia przez Stolicę Apostolską procesu kanonizacji było spisanie życiorysu, zasług i cudów kandydata na ołtarze. Głównym powodem przemawiającym za taką rolą dzieła jest brak wstępu, który nawiązywałby do słów „beatus igitur Stanislaus”, który byłby formą supliki o kanonizację biskupa Stanisława. Tego rodzaju przedmowa została odrzucona przez kopistów jako nie aktualna. Badacze będący zwolennikami tezy o spisaniu dzieła po kanonizacji wskazują na związek Vita minor z kazaniami Jakuba z Virti, a przede wszystkim z powstałym około 1260 roku zbiorem egzemplów Jakuba de Burbon, oraz szereg zapożyczeń dotyczących młodości świętego Stanisława z Vita Sancti Dominici autorstwa Piotra z Ferrary. Podstawowy schemat legendy dotyczący konfliktu biskupa z królem, śmierci i cudownego zrośnięcia się ciała męczennika, zapożyczony został z Kroniki Polskiej mistrza Wincentego Kadłubka.

Vita minor to 35 niewielkich rozdziałów. W dzieje biskupa Stanisława obszernym fragmentem – rozdz. 19-29 – zostały wplecione dzieje ojczyste. Należy więc temu zabytkowi przyznać hagiograficzno-historyczny charakter. Jednak jego warstwa historyczna, tj fragmenty dotyczące dziejów X-XI w., mają niewielką wartość. Nieliczne tylko fakty podawane przez Wincentego, a dotyczące pochodzenia biskupa Stanisława, jego wykształcenia oraz śmierci, mogą służyć do odtworzenia dziejów konfliktu z Bolesławem Śmiałym.

 

Datę powstania Vita maior uczeni umieszczają między 1257 i 1267 rokiem ze względu na wzmianki, pojawiające się w samym tekście, dotyczące grobu świętego Jacka (zm. 1257) oraz wzmiankę o obecnym papieżu Aleksandrze IV (zm. 1261.) Treść Żywota większego, ze względu na opis posiadający cechę relacji naocznego świadka pozwala domniemywać uczestnictwa Wincentego w uroczystości beatyfikacji dokonanej przez papieża Innocentego IV w Asyżu dnia 8 września 1253 roku.

 

Część I, przedstawiająca żywot, składa się z 14 rozdziałów; opowiada o Stanisławie do czasów, kiedy został biskupem krakowskim, charakteryzuje go jako biskupa. Część II, złożona z 27 rozdziałów, zaczyna się od epizodu z wskrzeszeniem Piotra. Jest to dobry chwyt kompozycyjny, gdyż pokazany tu został wyraźny przejaw niechęci króla do biskupa, początek konfliktu mającego doprowadzić do męczeńskiej śmierci biskupa. Ostatnie rozdziały mówią o utracie korony przez Polskę i rozbiciu dzielnicowym, które jest karą Bożą za zabójstwo świętego. Wprowadził autor namiastkę historiozoficznego myślenia, przekonany był, że Bóg ulituje się nad narodem i przywróci królestwo. Ta myśl odbiła się echem w Kronice Dzierzwy alias Mierzwy i w Kronice Wielkopolskiej. W ten sposób części I i II Żywota większego stanowią wersję Żywota mniejszego[…].

 

Część III w Vita maior opowiada o cudach, które wydarzyły się za przyczyną św. Stanisława już po jego śmierci. Początkowe rozdziały (1-6) mówią o cudach związanych z przeniesieniem relikwii (translatio, elevatio). Trzy opowieści o uzdrowieniach powtórzone za Miracula, poprzedzone zostały trzema relacjami o objawieniu się świętego.

Rozdział 7 nie opowiada o cudzie, tematem jego jest przygotowanie do kanonizacji. Z kolei aż 41 rozdziałów opowiada o cudach, które wydarzyły się, według tradycji, za sprawą orędownika, który – jak podaje artykuł 8 ze zbioru Miracula – „ab antiquis temporibus habebatur in opinione sankticitatis”. Cuda opowiedziane w rozdziałach 48-55 są już pokanonizacyjne. Dwa z nich mają od
powiedniki w ostatnich artykułach w Miracula (51-52), które mówią (także w Miracula) już o świętym Stanisławie i musiały być dopisane w ostatnim momencie, w czasie kanonizacji. Wśród pozostałych, nie mających paraleli w Cudach, jest jedno objawienie, harmonizujące z kanonizacją.

Żywoty świętego Stanisława wyraźnie zarysowują także aspekt erudycyjnego wykształcenia Wincentego. Podczas pisania dzieła autor korzystał ze źródeł historiograficznych Gala Anonima, mistrza Wincentego Kadłubka, Kroniki węgiersko-polskiej, nie dającego się ustalić katalogu biskupów, tradycji ustnej oraz zapisków rocznikarskich. Znane były autorowi jakieś Gesta sanctorum i coś w rodzaju Złotej Legendy o świętym. W tekście pojawiają się wzmianki pochodzące z Pisma Świętego oraz Historii Kościoła Euzebiusza z Cezarei. Ponadto w można domyślać się wpływu innych tytułów, gdyż w krakowskiej szkole katedralnej czytywano dzieło Orozjusza Historia adversos paganos oraz Piotra z Toyers Historia scholastica. Już w czasach Wincentego w bibliotece kapitulnej znajdował się żywot świętego Wojciecha, w jego łacińskiej wersji Tempore illo.

Damian Kaniak