Niezależna Gazeta Obywatelska

Podlasie ma w sobie magię. Bliskość przyrody, piękne krajobrazy, ciekawe zabytki, cisza i spokój są gwarancją udanego wypoczynku. Odkrywanie mało znanych miejsc i smaków kuchni regionalnej dostarczy wielu emocji i wrażeń.

Podlasie to historyczna kraina zajmująca część północno-wschodniej Polski i granicząca z Białorusią. W średniowieczu był to niespokojny obszar graniczny między Polską, Jaćwieżą, Wielkim Księstwem Litewskim i Rusią. Różne koleje dziejów odcisnęły widoczne piętno na tej ziemi stanowiącej granicę między Zachodem i Wschodem i będącą swoistą mozaiką narodowości, religii i obyczajów.

Mimo iż Podlasie jest regonem pogranicza, terenem mieszania się wielu kultur, to tam tych granic nie widać. Potwierdzają to m.in. ciekawe opowieści przewodników w muzeach. Pozostałości tej mozaiki kulturowej możemy z łatwością jeszcze dziś odnaleźć. W Strabli i Choroszczy na Narwią zachowały się dworki szlacheckie, rezydencje magnackie znajdują się w Białymstoku, Kocku i Radzyniu Podlaskim. W Dwuspudzie możemy podziwiać ruiny po niezwykłym pałacu Ludwika Michała Paca, wzniesionym w latach 1820-1823 w stylu czystego angielskiego neogotyku – jedyną taką na ziemiach Polski. W Sejnach i Puńsku odnajdziemy ślady zabudowy litewskiej, a także ciekawą kuchnię Litwinów. W okolicach Suwałk warto poszukać pozostałości po Jaćwingach. Warto zrobić sobie ponad 2 km spacer leśnymi ścieżkami, aby dojść do Świętego Miejsca położonego w zakolu rzeki Jałówki nieopodal Jeziora Jałowego (jest to też przystanek biwakowy kajakarzy spływających Rospudą), gdzie znajduje się najstarszy dębowy krzyż z monetami wzniesiony – jak głosi legenda – przez Jaćwingów w 1283 r. dla upamiętnienia przyjęcia przez nich chrztu. Okoliczni mieszkańcy rzece Jałówce przypisują natomiast uzdrawiające właściwości i tłumnie przybywają nad brzeg rzeki w dniu św. Jana.

Mnóstwo jest zwłaszcza śladów po prawosławnych osadnikach z Ukrainy, Białorusi i Litwy. Na Podlasiu mieszka najwięcej prawosławnych obywateli naszego kraju, spośród pół milionowej wspólnoty wyznaniowej. Najważniejszym miejscem prawosławnych jest cerkiew Przemienienia Pańskiego na Świętej Górze Garbarce koło Siemiatycz, zwanej „prawosławną Częstochową”. Świątynię (i klasztor żeński) otacza pierścień drewnianych krzyży wotywnych i pokutnych przynoszonych przez wiernych. Cerkwie, najczęściej drewniane, znajdują się w większości wsi i miasteczek wschodniej części Podlasia. Zwykle są zadbane i pomalowane na rożne jaskrawe kolory, co ma oczywiście swoje symboliczne znaczenie.

We wsi Kostomłoty nad Bugiem znajduje się jedyna w Polsce świątynia neounicka. Nabożeństwa odprawiane są w drewnianej cerkwi św. Nikity z XVII w. Obok cerkwi znajduje się pomnik 400-lecia unii brzeskiej.

Na Podlasiu zachowało się stosunkowo dużo judaików. Żydzi mieszkali w prawie każdym mieście, a w niektórych na początku XX w. stanowili większość. Najpiękniejsze judaika odnajdziemy w Tykocinie, zwanym perłą baroku, gdzie pożogę II wojny światowej przetrwała Wielka Synagoga, druga po krakowskiej największa w Polsce.

Najciekawszym elementem mozaiki kulturowej regionu, są ślady po bogatej kulturze polskich Tatarów, którzy od ponad 300 lat mieszkają na wschód od Białegostoku. Tatarów osiedlił na tych terenach w 1679 r. król Jan III Sobieski, ponoć dlatego, że nie miał pieniędzy na zapłacenie im żołdu. Ci polscy muzułmanie po wielokroć manifestowali wyjątkowe przywiązanie do polskiej Ojczyzny. Pozostali jednak wierni własnej tradycji i religii. Do dziś z kilkudziesięciu wsi tatarskich pozostało kilka: Kruszyniany, Bohoniki, Łużany i Nietupa. W Kruszynianach i Bohonikach znajdują się drewniane meczety, które pod koniec 2012 r. uznane zostały za pomniki historii. Można je zwiedzić, podobnie jak mizary, czyli tatarskie cmentarze. Najstarszy nagrobek na mizarze w Kruszynianach pochodzi z 1704 r. Nieodłącznym elementem krajobrazu Podlasia są krzyże i kapliczki stojące na polach i przy drogach.

Ważnym elementem zwiedzania i poznawania regionów jest kuchnia i smakowanie miejscowych tradycyjnych potraw, których smak i zapach często pozostają na długo w pamięci. Hitem kulinarnym Suwalszczyzny są kartacze (pyzy ziemniaczane z nadzieniem mięsnym), mrowisko (chrusty z miodem) i sękacze, których wypiek z jaj i śmietany jest nie lada sztuką kulinarną. Do typowych dań kuchni litewskiej zaliczają się: kibiny, soczewiaki (pieczone pierogi nadziewane soczewicą), czesaki, bliny litewskie i kindziuki, czyli specjalnie przygotowana wędlina, którą na te tereny wprowadzili Tatarzy, ale powszechnie uważa się je za potrawę litewską. W muzeum etnograficznym w Lipsku nad Biebrzą możemy zobaczyć tradycyjny, obrzędowy weselny korowaj (bogato zdobione ciasto drożdżowe) i podziwiać najpiękniejsze na Podlasiu pisanki.

Autor:  Tomasz Kwiatek