Niezależna Gazeta Obywatelska

Konfederacja barska (1768-1772) była zbrojnym związkiem szlachty polskiej utworzonym w Barze na Podolu 29 lutego 1768 r. Część szlachty polskiej przysięgła obronę wiary katolickiej i walkę o niepodległość Rzeczypospolitej. Konfederacja skierowana była przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim, a także różnowiercom. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom. Przez część historyków konfederacja barska uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe. Naczelne hasło konfederatów brzmiało „wiara i wolność” (słowa Sołtyka), a w kwestiach ustrojowych połączyli się w ich szeregach konserwatyści z reformatorami.

4 marca 1768 r. w Barze, w dniu św. Kazimierza, zawiązano i zaprzysiężono związek zbrojny Konfederacji. Inicjatorami zawiązania konfederacji byli: biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński, marszałek nadworny koronny Jerzy August Mniszech. Związek zbrojny zorganizowali: Michał Hieronim Krasiński (marszałek generalny konfederacji w Koronie), Joachim Potocki (regimentarz generalny konfederacji w Koronie), Michał Jan Pac (marszałek generalny konfederacji na Litwie), Józef Sapieha (regimentarz generalny konfederacji na Litwie) i marszałek związku wojskowego konfederacji Józef Pułaski (ojciec dowódcy konfederatów Kazimierza Pułaskiego), Wawrzyniec Potocki (generalny regimentarz wojsk koronnych komputowych i konfederackich a ostatecznie został marszałkiem konfederacji na miejsce Krasińskiego).

Konfederaci wszczynając wojnę domową wypowiedzieli wojnę Rosji i zaatakowali garnizony wojsk rosyjskich znajdujące się od czasu bezkrólewia w 1763 r. w Rzeczypospolitej. 23 marca 1768 r. na Radzie Senatu podjęto uchwałę o wezwaniu wojsk rosyjskich w celu stłumienia konfederacji barskiej.

Konfederatów poparła ziemia krakowska, gdzie 21 czerwca 1768 r. Michał Czarnocki marszałek krakowski wystosował uniwersał do mieszkańców powiatów, wzywając ich, by przystąpili do konfederacji. Uniwersał wzywał katolików „by wzięli pod siebie to przekonanie, że lepiej przestać żyć, aniżeli patrzeć na nadwerężenie wiary świętej katolickiej, tudzież widząc oczywista zgubę Ojczyzny”. W 1768 r. konfederacja szybko rozprzestrzeniła się na Małopolskę, Wielkopolskę i Ukrainę, w 1769 r. objęła Litwę.

Konfederaci mogli liczyć na pomoc Kozaków i Turcji, która 25 września 1786 r. wypowiedziała wojnę Rosji pod pretekstem żądania opuszczenia Polski przez wojska rosyjskie. Pomoc Polakom okazała również Francja, skąd płynęły pieniądze, broń i instruktorzy wojskowi (m.in. Charles François Dumouriez). Posłem Generalności przy dworze wersalskim był Michał Wielhorski. Austria z kolei pozwoliła Generalności (dowództwu powstania) na rezydowanie w Preszowie, a później w Cieszynie. Kluczową rolę w zabiegach dyplomatycznych odegrał bp kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (brat Michała). 16 grudnia 1768 r. pod gwarancją Francji konfederaci zawarli nieformalny traktat przymierza polsko-tatarsko-tureckiego, którego artykuł 4. zobowiązywał Turcję i Chanat Krymski do niezawierania pokoju z Rosją aż do czasu przywrócenia poprzedniego systemu rządów w Rzeczypospolitej. Państwa te miały też zagwarantować niepodległość Polski zgodnie z klauzulami traktatu pruckiego z 1711 r.

Generalnie w walkach po stronie konfederatów udział wzięło do 100 tysięcy ludzi. Stoczono około 500 potyczek. Straty poniesione w konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski w mowie sejmowej z 29 sierpnia 1776 r. ocenił na 60 tysięcy. Do dziś jednak nie wiadomo ile było ofiar, bowiem po upadku konfederacji uczestników zsyłano na Sybir (ok. 14 tys. ) lub przymusowo wcielono do armii rosyjskiej.

Dziedzictwem konfederatów barskich jest bogaty zbiór pieśni; najsłynniejsze z nich to „Zdaj się, Polaku”, „W opiekę Maryi, Stawam na placu z Boga ordynansu”, „Piosenka o Drewiczu”. Do tego powstania nawiązywali pisarze, m.in. Juliusz Słowacki w dziele „Ksiądz Marek” ze znaną „Pieśnią konfederatów”, a także w dramacie „Sen srebrny Salomei”. Adam Mickiewicz artykułem z 1833 r. pt. „O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych” stworzył zręby mitu barskiego. Określił w nim znaczenie konfederacji barskiej jako pierwszego polskiego powstania i wzoru wszystkich następnych zrywów narodowych Polaków, powstania łączącego hasłami wolności z symbolami religijnymi.

 Oprac. TK

Więcej zobacz: http://www.promemoria.pl/arch/2004_11/barska.html