Niezależna Gazeta Obywatelska

Jasna Góra jest nie tylko jednym z najważniejszych zabytków w woj. śląskim, ale również jednym z ważniejszych symboli Polski i duchową stolicą milionów Polaków – jest najważniejszym Sanktuarium Maryjnym w Polsce. Kompleks zabudowań Sanktuarium Najświętszej Marii Panny Jasnogórskiej w Częstochowie jest malowniczo położony na wysokości 293 m n.p.m. w pasie wapiennych wzgórz, ciągnących się od Krakowa po Wieluń. Fundatorem klasztoru był książę opolski, palatyn Węgier i wielkorządca Rusi Halickiej Władysław Opolczyk († 1401 r.). 22 czerwca 1382 r. książę przekazał na rzecz sprowadzonego z Węgier Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (powstał w XIII w. na Węgrzech) drewniany kościół pw. Najświętszej Marii Panny, Dziewicy Wspomożycielki położony na górze w obrębie Starej Częstochowy (którą od 1388 r. zwano Jasną Górą). Pierwotne zabudowania klasztorne, w których mieszkało 16 zakonników reguły św. Pawła pustelnika były drewniane.

9 sierpnia 1382 r. donator uposażył dany paulinom kościół m.in. dochodami ze wsi Częstochówka (Stara Częstochowa, Częstochówka) i Kawodrza wraz z przyległościami. Najcenniejszym darem księcia był jednak przywieziony z Bełza na Rusi cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem – tzw. Czarna Madonna według legendy ręką św. Łukasza namalowany –  który umieszczono w drewnianym kościółku (badania naukowe wykazują, że Obraz był pierwotnie ikoną bizantyjską, typu „Hodegetria”, pochodzącą z VI – IX w.). W 1385 r. wytyczono granice między posiadłościami klasztoru, a miastem Częstochowa lokowanym przez Władysława Opolczyka nad zakolem Warty, u przeprawy.

Po konflikcie księcia opolskiego z królem Polski Władysławem Jagiełłą patronem klasztoru została para królewska. 24 lutego 1393 r. król Jagiełło odnowił fundację klasztoru paulinów przyznając mu kolejne przywileje. Rozpoczęto też budowę murowanej świątyni. W tym czasie klasztor składał się z dwóch kaplic (Cudownego Obrazu i św. Pawła Pustelnika) oraz kościoła pw. Krzyża Świętego i Narodzenia Matki Boskiej.

Rola Jasnej Góry jako najważniejszego ośrodka maryjnego w Polsce sprawiła, że rozwijające się stopniowo miasto pełniło wobec niej funkcję służebną, a klasztor oo. paulinów sprawował religijny patronat nad miastem. Rosnąca sława Cudownego Wizerunku Bogurodzicy sprawiła, że w krótkim czasie klasztor jasnogórski stał się miejscem licznych pielgrzymek i skarbcem niezwykle cennych wotów. Rozgłos i skarby zwabiły złodziei. W Wielkanoc 14 kwietnia 1430 r. banda rabusiów z Czech, Moraw i Śląska dokonała napadu na klasztor. Po włamaniu się do Kaplicy Matki Bożej zdjęli z ołtarza Wizerunek, ograbili go z kosztowności i pocięli szablami twarz Madonny. Następnie rzucili Obraz na ziemię, powodując pęknięcie deski Ikony na trzy części. Podobno restauracji obrazu dokonano na dworze króla Władysława Jagiełły. Ponowny napad rabunkowy na klasztor w 1466 r. przez wojska króla czeskiego, oraz walory militarne jasnogórskiego wzgórza, leżącego blisko granicy śląskiej, skłoniły królów Zygmunta III i Władysława IV do otoczenia Jasnej Góry wałami obronnymi. Prace rozpoczęto w 1621 r. Po ich zakończeniu jasnogórskie Sanktuarium stało się fortecą, która odegrała ogromne znaczenie podczas wojny polsko-szwedzkiej (tzw. potop szwedzki). W latach 1642-1644 z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Łubieńskiego przebudowano również gotycką kaplicę dołączając do niej trójnawową budowlę barokową, typową dla polskiej architektury z przełomu okresu manieryzmu i baroku. Dziś zalicza się ją do czołowych dzieł polskiego budownictwa doby kontrreformacji.

18 listopada 1655 r. licząca trzy tysiące żołnierzy armia szwedzkiego generała Millera stanęła pod murami Jasnej Góry, żądając natychmiastowego poddania twierdzy. Przeor Jasnej Góry, o. Augustyn Kordecki, postanowił jednak bronić świętego miejsca, mając do dyspozycji zaledwie 170 żołnierzy, 20 szlachciców i 70 zakonników. Na wszelki wypadek oryginał świętego Obrazu przewieziono na zamek Oppersdorffów w Głogówku. Walka trwała czterdzieści dni i zakończyła się zwycięstwem Polaków, co miało ogromne znaczenie religijne i polityczne. Atak na Jasną Górę uznano bowiem za obrazę uczuć religijnych, a zwycięstwo przypisano nie tyle sprawności załogi i wytrzymałości murów, co wstawiennictwu i opiece Matki Bożej, osłaniającej wybrane przez siebie miejsce. Wdzięczny król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 r. w uroczystym ślubowaniu w katedrze lwowskiej oddał kraj pod władzę Matki Bożej, obierając Ją za Patronkę i Królową państwa. Od tego momentu Jasna Góra jest symbolem wolności narodowej i religijnej.

W latach 1692-1695 i 1706-1728 wzniesiono bazylikę, która jest dziełem sztuki barokowej. W XX w. miała miejsce przebudowa dojścia do klasztoru, a obecnie trwają zaplanowane na wiele etapów prace konserwatorskie, obejmujące przestrzeń bazyliki jasnogórskiej (wraz z wystrojem i wyposażeniem) oraz bramy wejściowe do Sanktuarium, a także prace adaptacyjne w bastionach św. Barbary i Potockich. Zarządzeniem Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 r. klasztor jasnogórski uznano za pomnik historii.

Autor: Fundacja Dla Dziedzictwa