Niezależna Gazeta Obywatelska

Jajo stanowi zalążek nowego życia, stało się więc symbolem odradzającego się życia znanym w wielu kulturach. Barwne jaja wielkanocne nazywamy pisankami, kroszonkami, kraszankami, malowankami lub byczkami (jednokolorowe bez wzorów). Zdobienie jaj wielkanocnych ma długą historię. Praktykowali ten zwyczaj Słowianie, znany jest ze źródeł z IX w. Archeologiczne znaleziska na Ostrówku w Opolu potwierdzają, że nasi przodkowie malowali jaja w X w. O Pisankach wspomina również Wincenty Kadłubek w swojej kronice z XIII w. Geneza tych praktyk i wierzeń związanych z jajkiem wiąże się z kultem zmarłych i magią. Być może jest to dziedzictwo przekazane przez starożytnych Greków i Rzymian, którzy ufarbowanych na czerwono jaj używali do ofiar pośmiertnych. Czerwień była także dominującą barwą pisanek w kulturze chrześcijańskiej – symbolizowała zwycięstwo, radość i dobre wiadomości. W motywach zdobniczych ukryta była bogata symbolika: elementy solarne odwoływały się do takich wartości jak odrodzenie i wieczność, figury geometryczne były znakiem nieskończoności. Sama praktyka dekorowania skorupki miała spotęgować cudowne własności jajka. W miarę postępu cywilizacji, pierwotne magiczne funkcje pisanek uległy zapomnieniu. Współcześnie umalowane pięknie pisanki mają jedynie znaczenie dekoracyjne.

Dawniej sztuka kroszonkarska była powszechnie znana na Śląsku. Do dziś istnieją specjalne techniki zdobnicze, sposoby barwienia oraz regionalna ornamentyka. Na Śląsku znane są głównie techniki jednobarwnego malowania, tzw. batikowa, wytrawiająca i rytownicza.

Najpopularniejszą jest technika jednobarwnego malowania. Do barwienia pisanek używało się dawniej wyłącznie barwników roślinnych: łupiny cebuli dawały kolor żółty i brązowy w różnych odcieniach; pędy młodej pszenicy lub żyta dawały kolory od żółtego do zielonego; kora dębu, olsza, brzoza, łupiny orzecha włoskiego barwiły jaja na brąz i czerń, sok z buraków na kolor różowy, a płatki kwiatu ciemnej malwy – na fioletowo.

Najstarsze kraszanki śląskie, zdobione woskiem w linie geometryczne, wykonane zostały techniką batikową – najprostszą, polegającą na malowaniu woskiem przy pomocy blaszanego lejka przed umalowaniem jajka. Młodszym sposobem jest wyskrobywanie ornamentu przy pomocy ostrego narzędzia (nożyka, dłuta, gwoździa etc.) na umalowanej skorupce jajka.

Najrzadziej praktykowane jest zdobienie pisanek przy pomocy kwasu. Czeto też praktykuje się łączenie technik batikowej i rytowniczej. Najładniejsze jednak efekty daje zdobienie jaj techniką rytowniczą ornamentem roślinnym.

Autor: Fundacja Dla Dziedzictwa