Niezależna Gazeta Obywatelska

Kanał Kłodnicki budowany w latach 1792-1822, to jeden z najstarszych kanałów ze śluzami komorowymi zachowanych na kontynencie europejskim. Zajmuje ważne miejsce wśród zabytków hydrotechnicznych w Europie. Podobno inicjatorem budowy kanału był król pruski Fryderyk Wilhelm II, jednak największe zasługi dla realizacji tego karkołomnego projektu mieli hrabia Fryderyk von Reden oraz John Baildon, który wykonał część projektów i obliczył spadek Kanału Kłodnickiego.Kanał miał być drogą wodną potrzebą dla transportu węgla z kopalni w Zabrzu, Chorzowie i Gliwic na zachód. Pierwszy projekt kanału z Gliwic do Koźla opracowano w 1789 r. Budowę Kanału Kłodnickiego rozpoczęto w 1792 r.  Jego eksploatację rozpoczęto 20 lipca 1806 r., ale prace zakończono ostatecznie w 1822. Dla upamiętnienia budowy kanału tworzącego poprzez Odrę połączenie Gliwic z Morzem Bałtyckim,na rynku w Gliwicach ustawiono fontannę z Neptunem autorstwa Johannesa Nitschego.Poprze Kanał Finów Gliwice były również skomunikowane z Berlinem.

Kanał ma długość 46 km 2 m szerokości i głębokość 1,6 m. Na trasie kanału znajdowało się 18 śluz. Łączy on Gliwice z Odrą, a dalej, odrębnym przekopem, Zabrze. Różnica poziomów wody na tym odcinku wynosiła 48 m. Dla jej pokonania wybudowano 18 śluz komorowych. W połowic XIX w. kanał uzupełniono dodatkowo śluzą bezkomorową, tzw. wrotami powodziowymi (u ujścia kanału do Odry), które wbrew nazwie nie chronią kanału przed wodami powodziowymi, lecz przeciwnie – przed nadmierną utratą wody w okresie niskiego jej poziomu w Odrze. Port przeładunkowy w Koźlu posiada trzy baseny wybudowane w latach 1792-1812.

Kanał Kłodnicki odegrał istotną rolę w rozwoju żeglugi śródlądowej na historycznym Górnym Śląsku. W połowie XIX w. pływało po kanale aż 1000 statków, głównie barek holowniczych, ciągnionych z brzegu zaprzęgami poruszającymi się po drogach holowniczych, budowanych równolegle, wzdłuż kanału. W latach 1934-1939 wybudowano nowy kanał dla większych statków, z Koźla do Gliwic, z sześcioma bliźniaczymi śluzami. Koźle było wówczas drugim w Niemczech portem przeładunkowym (w 1922 r., po podziale Górnego Śląska, Koźle włączono do Niemiec). Kanał Kłodnicki zajmuje ważne miejsce wśród zabytków hydrotechnicznych w Polsce i Europie. Podobną historyczną rangę ma Kanał Augustowski (dł. 101 km według projektu gen. Ignacego Prądzyńskiego), łączący Biebrzę z Niemnem. Przy Kanale Kłodnickim znajduje się szereg budowli pomocniczych. Do najciekawszych należy tzw. Syfon Kłodnicki, stanowiący dwupoziomowe skrzyżowanie rzeki Kłodnicy z kanałem.

Warto zwrócić szczególną uwagę na zabytkową śluzę na rzece Odrze w Koźlu przy ul. J. Łukasiewicza. Śluzę tę zbudowano w 1836 r. w ramach programu regulacji rzeki Odry. Zmodernizowano ją ok. 1870 r., a wyremontowano w latach 30. XX w. podczas przebudowy Kanału Kłodnickiego. Śluza w Koźlu jest typem śluzy komorowej, pojedynczej, o ścianach wyłożonych blokami granitowymi, zamkniętej dwuskrzydłowymi wrotami żeliwnymi, napędzanymi obecnie silnikami elektrycznymi. Śluzę odremontowano po powodzi w 1997 r. Ciekawa jest również śluza Kłodnica (przy ul. Wandy, za wiaduktem trzeba podejść lasem ok. 2 km i przejść przez tory) oraz śluza Nowa Wieś znajdująca się przy drodze szybkiego ruchu.

Autor: Fundacja Dla Dziedzictwa