Niezależna Gazeta Obywatelska

„W trakcie wojny na Bałkanach wszystkie strony popełniały zbrodnie, ale Serbowie popełnili ich najwięcej” – z Arkadiuszem Karbowiakiem, byłym Wiceprezydentem Opola i pasjonatem historii najnowszej rozmawia Tomasz Kwiatek

Arku, władze Serbii potwierdziły aresztowanie generała Ratko Mladica, który w czasie wojny na Bałkanach (1992-1995) był dowódcą sił Republiki Serbskiej. Serbski prezydent Boris Tadić, zapewnił, ze proces ekstradycji Mladica do Hagi jest już w toku. Jak sądzisz, dlaczego właśnie teraz władze Serbii zdecydowały się na wydanie generała, który przez znaczną część Serbów jest uważany za bohatera narodowego?

Myślę, że po pierwsze elementem decydującym były kwestie polityczne. Władze serbskie od lat wyrażają gotowość przystąpienia Serbii do struktur UE. Unia jako jeden z głównych warunków stawia sprawę wydania zbrodniarzy wojennych trybunałowi w Hadze. Determinacja w kwestii ich osądzenia jest duża. Od momentu zakończenia wojny w Bośni i Hercegowinie upłynęło 16 lat, każdy serbski polityk mógł się przekonać, że bez wydania tych ludzi w ręce haskiego wymiaru sprawiedliwości sprawy akcesji nie ruszą z miejsca. W Serbii od lat panuje dość trudna sytuacja ekonomiczna. W dzisiejszym zglobalizowanym świecie bytność poza głównym obszarem gospodarczym jakim jest UE i to kraju znajdującego się w fazie permanentnego kryzysu ekonomicznego skazuje go de facto na gospodarczą wegetację więc był to zapewne główny argument, który spowodował podjęcie decyzji o aresztowaniu generała Ratko Mladicia. Poza tym upływ czasu jaki minął od zakończenia konfliktu wyciszył nieco towarzyszące wojnie emocje. Należy pamiętać, że na scenę wchodzi pokolenie młodych ludzi, którzy w czasie wojny byli dziećmi więc ich stosunek do serbskich przywódców z tamtego okresu jest też nieco inny od tych, którzy byli wówczas ludźmi dojrzałymi i do tego bezpośrednio zaangażowanymi w wojenną konfrontację. Wcześniejsze dokonane w 2008 r. aresztowanie Radovana Karadzicia nie spowodowało specjalnego wstrząsu w serbskim społeczeństwie, choć oczywiście trudno mówić o jakieś szczególnej aprobacie. Więc władze uznały, że i w tym wypadku będzie podobnie.

Z tego co wiem, od 1995 r. generał Mladic mieszkał normalnie w Serbii, miał ochronę służb specjalnych, chodził na mecze…

Przez lata traktowany był przez władze serbskie szczególnie za czasów rządów Slobodana Milosevicia jako bohater narodowy. Miał swoich przyjaciół w służbach specjalnych a szczególnie w armii więc trudno się dziwić, że mimo iż był poszukiwany funkcjonował normalnie ciesząc się immunitetem bezkarności. Ale czasy się zmieniły.

Generał oskarżany jest o „zbrodnie wojenne, ludobójstwo i zbrodnie przeciwko ludzkości”, o co dokładnie?

Główne wątki oskarżenia dotyczą przede wszystkim zbrodni popełnionej w lipcu 1995 r. w Srebrenicy a dokładnie w Nowej Kasabie, w Grbavci, Kravici i Potocari, kiedy to prawdopodobnie na rozkaz generała Ratko Mladicia serbskie jednostki paramilitarne min. podlegająca serbskiemu MSW formacja ochotnicza „Skorpion” wymordowały co najmniej 8372 bośniackich muzułmanów. Drugim elementem formułowanych oskarżeń jest kwestia ostrzeliwania z broni ciężkiej i lekkiej oblężonego przez siły serbskie Sarajewa w wyniku czego śmierć poniosło 2474 osoby a 13472 zostały ranne. Przyjmuje się, że w mieście około 10000 zostało zabitych lub zaginionych. W tym drugim przypadku odpowiedzialność będzie raczej pośrednia bowiem bezpośrednio odpowiedzialni za ową zbrodnię generałowie Stanisłav Galić oraz Dragomir Milosevic zostali już skazani przez haski trybunał odpowiednio na kary dożywotniego więzienia i 20 lat pozbawienia wolności. Zapewne pojawią się i inne zarzuty.

Ale przecież nie tylko Serbowie mordowali w czasie wojny na Bałkanach. Chorwaci i Bośniacy też mordowali Serbów. Czytałem nawet, że w 2000 r. w Chorwacji zabito z zemsty świadka Milana Lewara, który przed Trybunałem w Hadze opowiadał o rzezi serbskich cywilów, do której doszło w 1991 r. w Gospiciu.

Prawdą jest, że w trakcie wojny na Bałkanach wszystkie strony popełniały zbrodnie. W przypadku Gospicia na karę 12 lat więzienia skazany został dowodzący oddziałami, które owej zbrodni się dopuściły generał Mirko Norac. 10 sierpnia 1993 r. Chorwaci zabili w Mokronoge 9 bośniackich cywili, w kwietniu 1993 r. oddziały chorwackie dowodzone przez Dario Kordicia we wsi Ahmici wymordowały 116 Bośniaków, w trakcie operacji odbijania z rąk serbskich Krainy (operacja Oluja czyli Burza) we wsi Varivode 28 września 1995 r. Chorwaci zabili 12 serbskich cywilów. Odpowiedzialnymi za zbrodnie były zarówno jednostki wojskowe jak oddziały paramilitarne Chorwackiego Przymierza Obronnego, czyli HOS. We wsiach położonych w okolicach Srebrenicy dochodziło do mordów popełnionych na Serbach przez bośniackie formacje paramilitarne. W mordach na jeńcach szczególnym okrucieństwem wykazywali się islamscy najemnicy walczący po muzułmańskiej stronie. 10 Brygada bośniacka Musano Topalovicia w samym Sarajewie zamordowała około 200 Serbów. Kilkunastu zostało zamordowanych w obozie dla serbskich jeńców w Czelebici. Wszystkie strony konfliktu stosowały taktykę masowego wysiedlania ludności z zajętych przez siebie obszarów. Prawdą jest jednak to, że największą ilość zbrodni popełnili Serbowie (90%). I to oni dopuścili się największej zbrodni jaka miała miejsce po II wojnie światowej na kontynencie europejskim – zbrodni w Srebrenicy. Oczywiście należy zaznaczyć, że nie wynikało to z jakiś szczególnych zbrodniczych instynktów tkwiących w serbskiej mentalności ale z faktu, iż to Serbowie zajmowali w czasie wojny na Bałkach największe terytorium na którym mieszkała ludność chorwackiego i bośniackiego pochodzenia. Stąd mieli oni po prostu najwięcej okazji do popełniania zbrodni.

Arku, przypomnij w skrócie naszym czytelnikom genezę wojny na Bałkanach.

Ogólnie rzecz ujmując wojna wybuchła z uwagi na chęć utworzenia przez narody zamieszkujące Jugosławię własnych struktur państwowych. Na terenach jednolitych etnicznie takich jak Słowenia wojna trwała krótko – 3 miesiące, natomiast o obszary mieszane etnicznie np. Bośnia i Hercegowina toczyły się zaciekłe walki, bowiem polubownie nie dało się tam wyznaczyć nowych granic. W przypadku Bośni zarówno Serbowie jak i Chorwaci zainteresowani byli przyłączeniem części obszarów tej do swych państw. Trzeba również podkreślić, że tym niepodległościowym dążeniom i tym samym dezintegracji Jugosławii sprzyjały Niemcy, Austria, Watykan, a potem także USA.

A jak wyglądała sytuacja Serbii podczas II wojny światowej?

Serbowie mieli uprzywilejowaną pozycje w przedwojennym państwie jugosłowiańskim. Początkowo rząd premiera Dragisi Cvetkovica przystąpił do „Paktu trzech” czyli sojuszu z III Rzeszą. Potem miał miejsce przewrót w jego wyniku obalono regenta Pawła i zmieniono wektory polityki zagranicznej państwa w efekcie czego nastąpił atak niemiecko-włoski 6 kwietnia 1941 r. Królestwo Jugosławii broniło się dwa tygodnie i poniosło klęskę. Rząd z królem Piotrem II udał się na emigracje do Londynu. W kraju Serbowie tuż po kapitulacji utworzyli podziemny ruch oporu nazywany czetnikami. Na jego czele stanął pułkownik, a potem generał Draża Mihajlović. Po wybuchu wojny pomiędzy ZSRR a III Rzeszą komuniści na polecenie Kominternu utworzyli swoje struktury podziemne. W listopadzie 1941 r. doszło do pierwszych starć pomiędzy nimi a czetnikami i tak wybuchła wojna domowa. Na terenie tzw. Serbii szczątkowej Niemcy utworzyli rząd kierowany przez gen. Milana Nedicia. Walkę o władzę wygrali komuniści. Generał D. Mihajlović został w marcu 1946 r. ujęty skazany na śmierć i 18 lipca 1946 r. stracony.

Wróćmy do lat 90. ubiegłego stulecia i wojny w byłej Jugosławii. Po porozumieniu w Dayton podpisanym w listopadzie 1995 r. naród serbski został upokorzony i pokrzywdzony. Przypomnij w jaki sposób Europa i USA ukarały Serbię?

Przede wszystkim nie zgadzam się z tezą, że naród serbski został upokorzony i pokrzywdzony. Porozumienie z Dayton było wynikiem kompromisu. Wydaje mi się, że ze starcia militarnego w Bośni Serbia wyszła stosunkowo obronną ręką, bowiem interwencja NATO gwałtowanie mogła przechylić zwycięstwo w wojnie na stronę muzułmańsko-chorwacką. Serbowie mieli zresztą od początku konfliktu złą prasę. Poza tym związali się z znajdującą się w okresie „smuty” Rosją, która nie mogła im wówczas w żaden sposób pomóc, przewaga militarna Serbów powodowała, że odnosili zwycięstwa zajmując największe terytoria więc byli postrzegani jako agresorzy. Ale w 1995 r. pomoc zachodu dla Chorwatów czy Bośniaków początkową przewagę serbską niwelowała. Wydaje mi się, że Serbom udało się wytargować tyle, ile było możliwe. Kontynuowanie wojny jak chcieli bośniaccy Serbowie było drogą ku całkowitej klęsce. Jeżeli chodzi o warunki porozumienia w Dayton, to kwestią zasadniczą było utrzymanie ponadnarodowego tworu państwowego jakim była Republika Bośni i Hercegowiny. Nie wyrażono zgody ani Chorwatom i Serbom na przyłączenie zdobytych terytoriów do własnych organizmów państwowych, choć z drugiej strony pozwolono utrzymywać specjalne stosunki. BiH podzielony został na republikę serbską 49% terytorium i federacje chorwacko-muzułmańską 51%. Podział terytorialny nastąpił mniej więcej wzdłuż istniejącej linii frontu. Każda z wspomnianych dwóch enklaw miała mieć własny parlament, rząd, policję, wojsko i konstytucję. Wprowadzony został zakaz pełnienia funkcji publicznych przez zbrodniarzy wojennych. Nakazano swobodny powrót uchodźców, co oczywiście nie zostało zrealizowane. Wprowadzono do BiH siły stabilizacyjne NATO – IFOR.

Wojna na Bałkanach nie zakończyła się jednak porozumieniem z Dayton. Potem wybuchł konflikt w kwestii Kosowa…

Tak Serbom nie udał się utrzymać prowincji, która była ważna z historycznego punktu widzenia. Tam rodziła się serbska państwowość. Ale w XX wieku większość mieszkańców Kosowa stanowili Albańczycy, którzy od chwili kiedy znaleźli się w Królestwie SHS po I wojnie światowej przejawiali dążenia separatystyczne. Przez okres dwudziestolecia międzywojennego Serbowie pomimo prowadzonej polityki „serbizacji” nie potrafili w sposób korzystny dla siebie zmienić składu etnicznego Kosowa. W czasie II wojny światowej, kiedy Kosowo zostało przyłączone do znajdującej się wówczas w składzie Królestwa Italii Albanii, ludność serbska padła ofiarą masowych mordów (głównie mordowano przybyłych w okresie międzywojnia serbskich kolonistów) dokonywanych przez Albańczyków. Zginęło około 10000 Serbów i Czarnogórców a ponad 75000 uciekło przybyło jednocześnie 72.000 Albańczyków z tzw. starej Albanii. Kiedy weszli do Kosowa komuniści w grudniu 1944 r. wybuchło powstanie, które ostatecznie zostało stłumione w połowie 1945 r., choć walka albańskich grup oporu trwała do 1952 r. Trzeba pamiętać, że Tito zabronił osiedlać Serbów w Kosowie. Prowincji nadano też autonomię, którą zniósł w 1989 r. rząd Miloszevicia. Arnauci czekali cierpliwie aż do drugiej połowy lat 90. kiedy to utworzona została podziemna organizacja bojowa znana pod nazwą UCK rozpoczynając zbrojną walkę o niepodległość Kosowa. USA, RFN ową walkę wspierały a w momencie gdy Serbowie zaczęli przeprowadzać operację masowego wysiedlania Albańczyków z Kosowa, to groźba destabilizacji regionu popchnęła NATO do operacji wojskowej. Dla Serbów równało się to z utratą władania nad prowincją.

Bardzo dziękuję.