Niezależna Gazeta Obywatelska

Pasterka i Msza św. w Boże Narodzenie są piękne w każdym kościele. Nic jednak nie może się równać z atmosferą świątecznego nabożeństwa w drewnianym kościółku. Zapach drewna i kadzidła, blask świec, witraże odbijające się w świetle lamp i zapierające dech w piersi XVII – wieczne polichromie tzw. Biblia pauperum, dzieła sztuki anonimowych mistrzów przemawiające za pomocą obrazu do ludzi, którzy wówczas nie potrafili czytać ani pisać.

Tym razem zabieramy Państwa w wycieczkę do niezwykłego kościółka pw. św. Michała Archanioła w Żernicy koło Gliwic leżącego na Szlaku Kościołów Drewnianych Województwa Śląskiego. Położona na wzgórzu, w centrum wsi świątynia powstała na miejscu dawnego średniowiecznego cmentarza. Od XIII w. do 1810 r. kościół należał do klasztoru cystersów w Rudach. Jako parafialny wzmiankowany był w dokumentach w 1376 r. i 1447 r. Sama miejscowość wzmiankowana była w źródłach historycznych w 1274 r. jako Sirdniz. Zdaniem badaczy, nazwę tę należy łączyć z słowiańskim słowem „ziarno” lub „ściernisko”, co wskazywałoby na uprawę pól w pradawnych lasach. Pierwotna świątynia została zniszczona przez husytów, którzy w latach 1425-1430 pustoszyli Górny Śląsk.

Obecny kościół wzniesiono w latach 1648-1652 na miejscu wcześniejszego z fundacji opata o. Andrzeja Emanuela. Konsekracja kościoła miała miejsce dopiero w 1661 r.

Świątynię zbudowano z drewna jodłowego w konstrukcji zrębowej na kamiennej podmurówce. Prezbiterium oparte na rzucie kwadratu, zamknięte trójbocznie jest wyższe od prostokątnej nawy i nakryte w częściach bocznych płaskim stropem, a w środkowej – sklepieniem kolebkowym. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia połączona z przedsionkiem, a nawy kwadratowa kruchta. Od strony zachodniej do nawy przylega kwadratowa dzwonnica o konstrukcji słupowej, zwieńczona wysmukłym, ośmiobocznym hełmem. Izbica dzwonnicy datowana jest na 1518 r., co oznacza, że prawdopodobnie dzwonnica ta była wolnostojąca, a później dobudowano do niej nawę i prezbiterium. W 1856 r. południową ścianę kościoła wzmocniono od wewnątrz i od zewnątrz lisicami. Dachy są strzeliste, dwukalenicowe. Dwuspadowy dach, kryty gontem, nad nawą posiada sześcioboczną wieżyczkę z latarnią na sygnaturkę. We wnętrzu zachowały się m.in. trzy zabytkowe portale z drzwiami klepkowymi, gęsto nabijanymi gwoździami, z zamkami i łańcuchami z poł. XVII w. Kościół był kilkakrotnie remontowany i przebudowywany, przez lata stał też nieużytkowany. Gruntowna renowacja odbyła się w latach 1998-2008.

Kościół ma wystrój barokowy. Z historycznego wyposażenia zachowały się m.in. chór muzyczny (przy ścianie zachodniej, przedłużony w literę „L” na ścianę północną), trzy ołtarze (dwukondygnacyjny, bogato rzeźbiony ołtarz główny z obrazem św. Michała Archanioła walczącego z diabłem pochodzi z 1648 r.) i ambona z 1671 r. z bogatą, złoconą dekoracją rzeźbiarską oraz stacje Męki Pańskiej namalowane w XVIII w. Do rzadkości należą skręcone kolumny podtrzymujące chór muzyczny.

Najcenniejszym jednak skarbem świątyni są unikalne, XVII-wieczne polichromie pokrywające niemal całą powierzchnię wnętrza. Odkryto je w latach 2001-2008 podczas renowacji obiektu. Malowidła cechuje rozbudowany program ikonograficzny, portretowe przedstawienie postaci, nietypowy brak ornamentyki architektonicznej i powtarzające się motywy roślinne. Możemy tu odnaleźć sceny biblijne, symbolikę Sakramentów, wizerunki świętych, sceny adoracji Krzyża, w tym również cystersów – fundatorów kościoła.

Fundacja Dla Dziedzictwa

Na podstawie m.in. broszury B. Kubit z Muzeum w Gliwicach przygotowanej z okazji X Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego w 2012 r.