Niezależna Gazeta Obywatelska

Na Śląsku pierwsza połowa XIX w. to okres klęsk żywiołowych: częstego nieurodzaju, licznych pożarów, powodzi i epidemii. W wymiarze ponadczasowym, najdotkliwszym kataklizmem dla Ślązaków była jednak pańszczyzna. Na Śląsku należała ona do szczególnie uciążliwych i z tego powodu wyzwalała wśród Ślązaków szczególne potrzeby i marzenia. Potwierdzała to też legenda głosząca, że Pan Bóg stwarzając Śląsk zgubił tam swój zegarek. Dlatego też min. dwóch absolwentów opolskiego seminarium „na górce” – ks. Leopold Moczygemba i Edmund Woś stało się ojcami dwóch emigracji śląskich.

Amerykańska ziemia obiecana

Ks. Moczygemba, jako misjonarz trafił do Teksasu i tam zobaczył dla swoich ziemię obiecaną. Słał listy, namawiał, obiecywał wolność. W końcu dopiął swego – 24 września 1854 r. do Ameryki wyruszyła pierwsza grupa licząca 150 osób. Po trzech miesiącach dramatycznej podróży osiedlili się u ujścia rzek: San Antonio i Cibolo. Ziemi mogli nabyć tyle, ile zdołają jej wykarczować. Później, w pierwszej założonej przez siebie osadzie w Stanach Zjednoczonych, którą nazwali Panna Maria (podobno od Kościoła Mariackiego), dwie ulice, jakie tam były, nosiły nazwę: Kościuszki i Pułaskiego. Tam też powstała pierwsza polska szkoła w Ameryce.

Przedostatni proboszcz parafii Panna Maria ks. Franciszek Kurzaj, po 140 latach od jej założenia powiedział: „Ich potomkowie do Ameryki przyjechali za ziemią. To jest ich świętość, oni jej nie sprzedadzą. Dziś są lekarzami, adwokatami, inżynierami”.

Poloneses i Silesianos

Ojciec emigracji brazylijskiej Edmund Woś, później Edmund Sebastian Woś-Saporski uciekając przed wojskiem pruskim trafił aż na kontynent amerykański. Po jakimś czasie ściągnął tam 16 rodzin z Siołkowic i okolic. Przypłynęli w 1869 r. na statku o nazwie „Viktoria”. Pierwsze schronienie znaleźli w kolonii Brasq, którą porzucili Irlandczycy. Nie zaznali tam spokoju, musieli opierać się ludożerczemu plemieniu Botocuda.

W rok później, kiedy na Śląsku werbowano ludzi na wojnę z Francją, oni w Brazylii zakładali pierwszą polską kolonię – Pilarzinho. Źródła brazylijskie podają, że jej mieszkańcy w rubryce: „grupa etniczna”, podawali określenie „Poloneses”. W kolejnych czterech koloniach, sytuacja powtórzyła się. „Silesianos” pojawiła się dopiero w 1876 r. w kolonii Santo Ignacio. Przyczyna tej zmiany mogła być zupełnie prozaiczna: wcześniejsze emigracje składały się z dużym prawdopodobieństwem z gburów (wolny chłop na Śląsku), którzy na Śląsku otwarcie przyznawali się do polskości. Kolejne fale emigracji mogły składać się z mniej odpornej i uboższej ludności, która w Brazylii zastała ten sam stosunek do siebie kolonistów niemieckich, co w pozostawionej niedawno ojczyźnie i z powodów praktycznych wolała pozostać Ślązakami. Cała emigracja śląska do obu Ameryk liczyła ponad dwa tysiące osób.

Pamięć korzeni

Prof. Andrzej Brożek (Ślązak z pochodzenia) w książce „Ślązacy w Teksasie” napisał ważne słowa: „Właśnie w izolacji, gdzie nie było tych silnych wpływów ani anglosaskich, ani niemieckich, Ślązacy teksascy okazali się Polakami […]. Wbrew przewidywaniom Henryka Sienkiewicza, który twierdził, że dadzą się pochłonąć przez ludy germańskie”.

Ksiądz biskup Władysław Yanta (rodowe Jainta, nazwisko to istnieje do dziś) z San Antonio, potomek emigrantów z Płużnicy, potwierdza tę opinię: „Pewnego dnia obudziłem się ze świadomością, że jako Polak niewiele wiem na temat swoich korzeni. Pojechałem więc do Krakowa na Uniwersytet Jagielloński, potem na kolejny kurs językowy na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu”.

W „Kurierze” gazecie wydawanej przez Polonię brazylijską napisano podobnie: „Emigranci Polscy przybywają do Brazylii z paszportami krajów zaborczych, lecz nigdy nie uważają się za obywateli tych krajów. Od razu zaczynają życie wolnych Polaków w nowo wybranej ojczyźnie, manifestując swoją polskość na każdym kroku”.

Kierunek zachodni nie był jedynym miejsce emigracji. Na początku XX wieku Ślązacy i Zagłębiacy ruszyli też za chlebem na wschód. Uwierzyli carowi. Dziś zgodnie żyją w małej wiosce pod Irkuckiem. Wioska nazywa się Wierszyna. Tam również Ślązacy okazali się Polakami. A więc od tej reguły nie ma wyjątków.

Artykuł ukazał się w „Naszym Dzienniku” 09.03.1998 r.

Ps. Nikt nikomu oczywiście nie chce udowadniać, że jest „słoniem” lub „wielbłądem”, ale dla własnego dobra warto skonfrontować postawy starych Rodłaków, Powstańców śląskich i członków przedwojennego Związku Polaków w Niemczech z obecnymi, które od tamtych diametralnie się różnią. Oni o wiele więcej przeżyli i o wiele więcej wiedzieli. Dziś tak samo umiera Stary Śląsk jak i Stara Polska. Korfantego i Piłsudskiego trzeba zobaczyć na zupełnie innym planie i w innych kategoriach. Wojna na krzywdy do niczego nie prowadzi, ponieważ obydwie strony doznały ich wystarczająco wiele. Szukanie rekompensaty na własnym i rodzimym gruncie kulturowym prowadzi do poczucia separatyzmu i własnej izolacji, a w dalszej kolejności – własnej tragedii.

W Polsce i na Śląsku, których dzieje mają po 1000 lat nie ma rozwiązać tymczasowych; nie ma dobrych rozwiązań połowicznych bowiem dopiero łączna tysiącletnia perspektywa daje prawdziwy obraz. Jeżeli ktoś opisując Śląsk ograniczy się do opisu pruskiego, którego panowanie trwało ok. 200 lat – będzie kłamał; jeżeli do austriackiego, którego panowanie trwało również ok. 200 lat – też będzie pisał nieprawdę. Opis wyłącznie polski, który od 1848 ponownie wywalczył sobie szczególne przywileje i dominację – też nie będzie odpowiedni. Jednak jedna rzecz jest podstawowa dla rozumienia Śląska: Ślązacy i Polacy tam mieszkający powinni zrozumieć, że po II wojnie zlikwidowano Prusy tak, jak likwiduje się zło. Skutki tego zła niestety trwają po dziś dzień i nikt ich jeszcze nie zlikwidował, a dziś notujemy przypadki, w których pruskość zaczyna pączkować. Prusy zginęły. Kresy, które oczywiście były diametralnie innym światem, odeszły od Polski. Mamy więc sytuację jasną i klarowną. Polska nie jest już państwem przepołowionym jak przed II wojną – światem kresowo-zachodnim, lecz państwem które posiadło swoje optymalne granice (i nie wnikajmy w szczegóły), w którym Śląsk oraz Ziemie Zachodnie i Północne mają do odegrania kluczowe zadania.

Wszelkie dąsy – z obu stron są niczym innym, jak podcinaniem gałęzi, na której razem siedzimy. Wszelka ludowość jest dobra na poziomie etnograficznym, lecz gdy w grę wchodzą historia i polityka, ludowość musi ustąpić faktom, chłodnemu rachunkowi i pragmatyzmowi. 1000-letnia historia Śląska mówi jedną podstawową prawdę – Śląsk jest częścią Polski, jeżeli ktoś będzie chciał zmienić tę prawdę, na Śląsk sprowadza nieszczęście. Historia dostatecznie jasno odpowiedziała – dlaczego.

Śląskość była i jest specyficznym azylem, który pozwalał bezpiecznie przeżyć w tym trójkącie bermudzkim Europy. Oczywiście ma swoje zasługi, ale pomimo wielkiej sympatii dla niej, nie jest w stanie wyzwolić się ze swoich uzależnień i swoich hermetycznych uwarunkowań. Śląskość ma tylko jeden kierunek wyjścia – jest nim polskość, i wbrew obaw nikt tu nikomu niczego nie zabiera i nie zabierze. Ślązak może pozostać Ślązakiem tylko w Polsce. Mało kto już chce takiej Polski, w jakiej żyjemy – zacznijmy budować ją razem. Dlatego, że tak samo Polska, jak i Śląsk podlegają jednej zasadzie geopolitycznej: są miedzy Niemcami a Rosją i nic tu innego nie da się wykombinować. Podlega też wszystkim uwarunkowaniom walącej się cywilizacji łacińskiej. Taka będzie Polska, jacy będziemy my sami. Nie ma to być Polska marzeń, ale państwo przyjazne dla obywatela i pilnujące własnych interesów, a więc współuczestnictwo i wspólna praca – na tym właśnie polega rozwój. Nie można być raz tu, raz tam, albo trochę tu i trochę tam, lub gorzej – tam, gdzie więcej dają. Życie stawia człowiekowi warunki – jeżeli zbuduje je na prawdzie, będzie miało ono sens. Ślązak w Polsce nie musi się przed niczym chować – jest bowiem u siebie. Ale nie można też pozwolić, aby śląskość stała się pieczenią, dla cwaniaków, kombinatorów i politykierów. Za to odpowiada już sam przed sobą.

Autor: Ryszard Surmacz