Niezależna Gazeta Obywatelska

Zespół pałacowo-parkowy w Pszczynie, to jeden z piękniejszych obiektów rezydencjalnych w woj. śląskim i w Polsce. O miano „polskiego Wersalu” rywalizuje z równie pięknym pałacem Branickich w Białymstoku. Zresztą sama Pszczyna jest niezwykle klimatycznym miejscem, nie bez kozery zwana Perłą Górnego Śląska.

Geneza pałacu książąt pszczyńskich sięga 1 połowy XV w. W czasach Heleny Korybutówny (1424-1449), wdowy po Janie II raciborskim, w miejscu obecnego pałacu wzniesiono gotycki zamek złożony był z dwóch równoległych do siebie budynków połączonych murami. Wraz z dwiema wieżami od strony pd. stanowił czworoboczne założenie obronne uzupełnione wałami ziemnymi i fosą. Na przełomie XV/XVI w. właścicielem zamku był książę cieszyński Kazimierz II, który 22 stycznia 1517 r. sprzedał ziemię pszczyńską dla pochodzącego z Węgier Aleksego Turzo. W 1548 r. nowym gospodarzem Pszczyny został biskup wrocławski Baltazar von Promnic. W rękach rodu Promnitzów obiekt pozostał do 1765 r., kiedy to Jan Erdman von Promnitz, ostatni potomek rodu przekazał ziemię pszczyńską swojemu siostrzeńcowi Fryderykowi Erdmanowi Anhalt-Köthen. Pod koniec XVI w., z inicjatywy Promnitzów gotycką budowlę obronną przekształcono w reprezentacyjną rezydencję renesansową, której widok – dwupiętrowej budowli z krużgankami – zachował się na mapie Andreasa Hindenberga z 1636 r. Wspaniała budowla spłonęła w 1679 r. ale w 1695 r. została odbudowana przez mistrza Conceliusa Miliusa z tym, że skrzydło środkowe zamieniono na ścianę kurtynową z arkadami podobnie jak południowe skrzydło królewskiej rezydencji na Wawelu. Do dziś, z tamtej budowli zachowała się Brama Wybrańców wzniesiona w 1687 r., będąca siedzibą straży zamkowej.

Po 1737 r. renesansowy zamek zmienił się w trójskrzydłowy pałac barokowy. W latach 1765-1846 właścicielami pałacu pszczyńskiego byli książęta Anhalt-Köthen-Pless, z inicjatywy których przyzamkowy zwierzyniec zamieniono w przepiękny park krajobrazowy (przekomponowany w XIX w.). Po wygaśnięciu rodu Anhalt-Köthen-Pless pałac w Pszczynie przejął drogą dziedziczenia potężny Jan Henryk X hrabia von Hochberg, właściciel zamku Książ koło Wałbrzycha na Dolnym Śląsku. Jego władanie ziemią pszczyńską zostało potwierdzone królewskim edyktem z 21 lutego 1848 r. W 1850 r. hrabia Hochberg, senior rodu, otrzymał tytuł księcia pszczyńskiego (von Pless). Jego siedzibą i tzw. gniazdem rodu był pałac w Pszczynie. Rodzina książęca zamieszkiwała w pokojach gościnnych na drugim piętrze.

Po śmierci Jan Henryka X właścicielem majątku wartego 99 milionów marek w złocie i kilku zamków i paolacu w Pszczynie został jego najstarszy syn książę Jan Henryk XI (1833-1907) – inicjator ostatniej przebudowy budowli w stylu neobarokowym. Przeprowadzono ją w latach 1870 – 1876 wg projektu wybitnego francuskiego architekta Aleksandra Hipolita Destailleura. Dzięki jego pomysłowi elewacje dwupiętrowego barokowego pałacu, założonego na planie podkowy, upodobniono do francuskich stylowych XVII-wiecznych budowli. Zmieniono też wnętrze, w którym największe wrażenie robią kamienne schody paradne prowadzące na pierwsze piętro, wiodące do największego i najokazalszego pomieszczenia rezydencji – Sali Lustrzanej. W dawnej jadalni urządzono salę koncertową, w której odbywają się cykliczne imprezy muzyczne, w tym słynny festiwal muzyki barokowej „Wieczory u Telemana”. Z inicjatywy Hochberga zmieniono również kształt parku. Kompozycji nadano cechy ogrodu romantycznego, wykorzystując charakterystyczne i modne wówczas takie elementy jak: skupiska drzew i krzewów, rozlewiska rzeczne, łukowe mostki nad kanałami, altany i inne budowle.

W 1907 r., po śmierci Jana Henryka X, pałac przejął książę Jan Henryk XV (1861-1938), dyplomata, dziedziczny członek pruskiej Izby Panów i honorowy prezes Union-Club, jeździeckiego klubu zrzeszającego niemiecką śmietankę arystokratyczną. Pierwszą żoną księcia była słynna Angielka Daisy, z domu Maria Teresa Oliwia Cornwallis-West (1873-1943?).

Podczas I wojny światowej w pałacu pszczyńskim rezydował cesarz Wilhelm II wraz ze sztabem wojsk niemieckich. Po zakończeniu wojny, w wyniku plebiscytu (1921 r.) Pszczyna weszła w skład odrodzonego państwa polskiego. Pałac natomiast do 1944 r. pozostał własnością Hochbergów. Obiekt nie ucierpiał podczas działań wojennych II wojny światowej. 9 maja 1946 r. otwarto go dla zwiedzających. Obecnie w pałacu mieści się  Państwowe Muzeum Zamkowe, które prezentuje oryginalne historyczne wnętrza z przełomu XIX i XX w. Placówka ta za przeprowadzone prace konserwatorskie i restauracyjne otrzymała w 1995 r. prestiżową nagrodę w konkursie Europa Nostra przez organizację z siedzibą w Hadze, zajmującą się ochroną europejskiego dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego. Na jej przyznanie duży wpływ miał fakt, iż w zbiorach Muzeum zachowało się ok. 80% historycznego wyposażenia. W 1998 r. Muzeum Zamkowe w Pszczynie zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów. Dziwne jest to, że „polski Wersal”, wspaniała, idealnie zachowana rezydencja książąt pszczyńskich nie jest wpisana na prestiżową listę Pomników Historii.

Fundacja Dla Dziedzictwa