Niezależna Gazeta Obywatelska

W maju 2017 r. mija 77. rocznica męczeńskiej śmierci oficerów 26. Pułku Ułanów Wielkopolskich zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD w Kijowie w 1940 r. O ostatecznym losie polskich jeńców i więźniów przesądziła uchwała Biura Politycznego Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) z 5 marca 1940 r. Na wniosek szefa Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD) – Ławrientija Berii podpisali ją członkowie Biura Politycznego KC WKP(b) sekretarz generalny KC WKP (b) – Józef Stalin, ludowy komisarz obrony ZSRS Kliment Woroszyłow, ludowy komisarz spraw zagranicznych – Wiaczesław Mołotow oraz członek prezydium Biura Politycznego KC WKP (b) Anastas Mikojan. Na mocy uchwały polscy jeńcy z obozów w Ostaszkowie, Kozielsku i Starobielsku oraz obywatele polscy przetrzymywani w więzieniach Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy mieli zostać rozstrzelani. Beria wyrok uzasadnił krótko: wymienieni byli „zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej”.
We wrześniu 1939 r., po klęsce pod Władypolem, grupa oficerów i ułanów z 26. Pułku pod wodzą mjr. Stanisława Hejnicha, usiłowała przebić się na Węgry. Oddział ten, 30 września, został niestety osaczony i pojmany w Starej Soli niedaleko Starego Sambora przez komunistyczną ukraińską milicję. Wziętych do niewoli oficerów wraz z dowódcą doprowadzono następnie do więzienia w Samborze, gdzie spędzili kilka miesięcy na przełomie 1939 i 1940 r. W więzieniu tym znaleźli się także oficerowie innych formacji kawaleryjskich m.in.: płk Konstanty Drucki-Lubecki – dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii, mjr Romuald Sas-Jaworski kwatermistrz 7. Pułku Ułanów Lubelskich oraz ppor. Mieczysław Bandura, o którym wiadomo jedynie, iż był artylerzystą konnym.
22 marca szef NKWD Beria wydał rozkaz nakazujący przeniesienie 3 tys. więźniów z sześciu więzień na terenie tzw. Zachodniej Ukrainy do więzień w Kijowie, Charkowie i Chersoniu. Wśród nich byli oficerowie przetrzymywani w Samborze. 17 maja 1940 r. z samborskiego więzienia wywieziono ich do Kijowa. Następnego dnia większość osadzonych została wywołana z cel i wsadzono do więziennych ciężarówek. Po tym dniu wszelkie informacje po wywiezionych urywają się. Polskich oficerów najprawdopodobniej w krótkim czasie zgładzono na miejscu w Kijowie, a ich ciała zostały pogrzebane w pobliskich lasach w Bykowni. Przez ponad 50 lat ostateczny los zamordowanych pozostawał nieznany. W 1992 r. władze Rosji zdecydowały się przekazać stronie polskiej część dokumentacji związanej z mordem katyńskim, które potwierdziły iż aresztowani na Ukrainie obywatele polscy zostali zamordowani – brakowało jednak listy nazwisk. Dopiero w 1994 r. zastępca szefa Służby Bezpieczeństwa Ukrainy gen. Andrej Chomicz przekazał stronie polskiej, dodatkowe listy osób skazanych na śmierć – tzw. „ukraińską listę katyńską”. Na liście tej znaleźli się także oficerowie WP – więźniowie z Sambora, których losy przez lata były nieznane i często niewłaściwie opisywane. W starszych publikacjach nazwiska wspomnianych wpisywano mylnie na listę więźniów Starobielska.
Do dziś szczątków zamordowanych nie udało się odnaleźć, mimo prowadzonych od 2001 r. prac polskich archeologów pod kierownictwem prof. Andrzeja Koli z Uniwersytetu Toruńskiego. Dzięki polsko-ukraińskim porozumieniom, w lesie koło Bykowni – miejscu masowych pochówków, powstał Polski Cmentarz Wojenny w Kijowie–Bykowni. 21 września 2012 r. odbyło się jego uroczyste otwarcie i poświęcenie, z udziałem najwyższych władz obu państw.

Na ukraińskiej liście katyńskiej znaleźli się więźniowie z Sambora:

– płk Konstanty Drucki-Lubecki (1893-1940) dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii, (pośmiertnie awansowany do stopnia gen. brygady), lista wywózkowa nr 56/3-87, pozycja 980,
– mjr, Romuald Sas-Jaworski (1897-1940) we wrześniu 1939 r. służył jako kwatermistrz 7. Pułku Ułanów Lubelskich, lista wywózkowa nr 56/3-93, pozycja 3397,
– ppor. Mieczysław (Wiaczesław) Bandura (1910-1940) artylerzysta konny, lista wywózkowa nr 56/3-20 (wedle niektórych źródeł mógł to być Czesław Bandura służący w 6. Szwadronie Pionierów).

Oficerowie 26. Pułku Ułanów Wielkopolskich:
– mjr. Stanisław Tadeusz Hejnich (1894-1940), zastępca dowódcy pułku, lista wywózkowa nr 56/3-86, major został tam błędnie zapisany jako Stanisław Chejnik.
– rtm. Karol Miętus (1902-1940) – adiutant 26. Pułku Ułanów, lista wywózkowa nr 56/3-77,
– por. Feliks Dutkiewicz (1902-1940) – dca szwadronu KM, lista wywózkowa nr 56/3-27,
– por. Jerzy Smoczarski (1912-1940) – dca. 1 plutonu w 3. szwadronie, 28 września ranny pod Samborem, lista wywózkowa nr 56/3-34,
– rtm. Henryk Dzierżanowski (1906-1940) – dca. 1. szwadronu, pracownik Oddziału II Sztabu Głównego, lista wywózkowa nr 56/3-71,
– por. Julian Cetnerowski (1903-1940) – dca. 2. Szwadronu, ranny pod Hussakowem, lista wywózkowa nr 56/3-115.

Więzienie w Samborze i dalszą niewolę w ZSRS przeżyli natomiast:
– por. dr med. Jan Siepracki (1902-?), lekarz pułku, po opuszczeniu niewoli sowieckiej zgłosił się do Polskich Sił Zbrojnych, w stopniu kapitana służył w II Korpusie Polskim, uczestniczył w bitwie pod Monte Cassino, w 1945 r. był zastępcą szefa służby zdrowia V Bazy II Korpusu, po wojnie przebywał w Anglii;
– por. dr Ryszard Kaszubski (1908-1975) – lekarz wojskowy, we wrześniu 1939 r. służył w 7. Pułku Ułanów Lubelskich, po opuszczeniu niewoli sowieckiej wstąpił do Wojska Polskiego, służył w II Korpusie Polskim, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, po II wojnie światowej powrócił do kraju i przez wiele lat pracował jako lekarz w Łukowie, a pod koniec życia został Naczelnym Dyrektorem Sanatoriów Państwowych w Świnoujściu, autor relacji na temat opisywanych wydarzeń,
– ppor. rez. Tadeusz Dąbrowski (?-1973), dca. 3. szwadronu, (w maju 1940 r. został umieszczony w szpitalu więziennym gdzie przebywał do grudnia, dzięki temu przeżył, autor relacji na temat tych wydarzeń) późniejszy oficer II Korpusu Polskiego, po wojnie zamieszkał w Argentynie, zmarł 4 XII 1973 w Buenos Aires.

Nazwiska ustalono na podstawie prac i dokumentów:
Z. Godyń, Gen. bryg. Konstanty Drucki-Lubecki i jego losy w latach 1939-1940, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1974, nr 75,
Kawaleria polska i bronie towarzyszące w kampanii wrześniowej 1939 roku. Ordre de Bataille i obsada personalna, zebrał i oprac. Janusz Wielhorski przy współpracy Ryszarda Dembińskiego, Londyn 1979,
Listy katyńskiej ciąg dalszy. Straceni na Ukrainie, Lista obywateli polskich zamordowanych na Ukrainie na podstawie decyzji Biura Politycznego WKP (b) i naczelnych władz państwowych ZSRR z 5 marca 1940 roku, Warszawa 1994,
Ukraiński ślad Katynia, oprac. Zuzanna Gajowniczek, Warszawa 1995.

dr Mariusz Patelski