Niezależna Gazeta Obywatelska

Około 10 mld zł Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza na poprawę jakości powietrza w Polsce. Środki unijne i krajowe – dostępne w kilkunastu działaniach i programach priorytetowych, koordynowanych i tworzonych przez NFOŚiGW – pozwalają na bieżąco podejmować kompleksowe działania inwestycyjne, edukacyjne i monitoringowe. Program o nazwie Region to tylko jedna z propozycji NFOŚiGW na ograniczenie niskiej emisji i podniesienie efektywności energetycznej w Polsce.

– Obecnie NFOŚiGW dysponuje szeroką ofertą (finansowaną zarówno ze środków krajowych, jak i z Unii Europejskiej) wpisującą się w działania na rzecz likwidacji lub ograniczania niskiej emisji – zauważa dr Kazimierz Kujda, Prezes Zarządu NFOŚiGW. – Poprawa jakości powietrza jest, była i będzie jednym z priorytetów NFOŚiGW, jednak osiągnięcie tego celu wymaga przede wszystkim działań skoordynowanych na szczeblu samorządowym.

Konieczność ich realizacji w sposób kompleksowy – z jednoczesnym uwzględnieniem uwarunkowań i potrzeb regionów – sprawia, że opracowanie hierarchii zadań oraz wsparcie lokalnych i regionalnych przedsięwzięć w tym zakresie, w szczególności działań naprawczych związanych z ograniczaniem i eliminowaniem emisji z niskich źródeł, powinny w pełni przejąć jednostki samorządu terytorialnego (z centralnym wsparciem w zakresie regulacyjno-legislacyjnym) – podsumowuje Prezes Kazimierz Kujda.

NFOŚiGW wraz z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej tworzą wspólnie system finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Polsce. Narodowy Fundusz jest w tej branży dużą, centralną instytucją publiczną (największą tego typu w Europie), która zarządza unijnymi działaniami i dużymi programami krajowymi, przeznaczając środki finansowe na strategiczne dla Polski przedsięwzięcia proekologiczne, w tym również w szerokim zakresie na walkę z niską emisją.
Duże unijne pieniądze na poprawę jakości powietrza w Polsce

Narodowy Fundusz jest instytucją wdrażającą I oś unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ), w ramach którego zrealizowano już 6 konkursów i 3 nabory ciągłe. Dla wszystkich z nich zakończono nabory i wpłynęło w związku z tym do NFOŚiGW ponad 380 wniosków, a kolejny, siódmy konkurs ogłoszono na początku grudnia 2016 r. Chodzi o możliwość pozyskania dotacji w ramach poddziałania 1.1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii z OZE. Łączny budżet tylko tego konkursu to kwota 210 mln zł.

W ramach działania 1.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach na pomoc zwrotną zaplanowano 500 mln zł. Złożono 10 wniosków, które obecnie oceniane są pod kątem merytorycznym. Na poddziałanie 1.3.1 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej, w ramach którego było do rozdysponowania pierwotnie 200 mln zł, a w konsekwencji zwiększono budżet naboru do kwoty 690 mln zł. W ramach konkursu wpłynęły 204 wnioski oraz jeden wniosek pozakonkursowy na łączną kwotę dofinansowania ponad 303 mln zł.

Podpisano już 21 umów na kwotę ponad 430 mln zł. Z kolei na poddziałanie 1.3.2 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych złożono 39 wniosków, które są na etapie oceny formalnej. W formie pomocy zwrotnej i premii inwestycyjnej do rozdysponowania będzie w sumie 821 mln zł. Na działanie 1.5 Efektywna dystrybucja ciepła i chłodu wpłynęło 8 wniosków w konkursie i 43 pozakonkursowo. Wszystkie podlegają jeszcze ocenie. Na konkurs zaplanowano 66,8 mln zł w formie dotacji, a na nabór pozakonkursowy ponad 1,2 mld zł. Z kolei poddziałanie 1.6.1 Źródła wysokosprawnej kogeneracji – z budżetem 300 mln zł w formie dotacji – zainteresowało 49 wnioskodawców, a poddziałanie 1.6.2 Sieci ciepłownicze i chłodnicze dla źródeł wysokosprawnej kogeneracji zakończyło się wpłynięciem 3 wniosków w konkursie i 27 pozakonkursowo. Tutaj zarezerwowano na konkurs 65 mln zł i poza konkursem ponad 641 mln zł.

W I i II kwartale br. NFOŚiGW planuje ogłosić kolejne nabory w ramach powyższych działań unijnych. Warto jednak wiedzieć, że poza unijnym POIiŚ, dodatkowo NFOŚiGW koordynuje Program Operacyjny PL 04 Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii finansowany ze środków Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Zakres tego przedsięwzięcia składa się z dwóch części, koncentrujących się na kompleksowej termomodernizacji i wymianie przestarzałych źródeł energii zaopatrujących termomodernizowane budynki na nowoczesne źródła, w tym wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych (OZE) oraz na redukcji emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza oraz zwiększeniu udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie zużycia energii.

Praktyczne doradztwo energetyczne

Ponadto, dostrzegając potrzebę skutecznych działań na rzecz walki z niską emisją i chcąc wesprzeć w tej mierze samorządy terytorialne, poza uruchomieniem nowej formy wsparcia skierowanej do regionów (program Region), NFOŚiGW podjął się realizacji unikatowego w skali europejskiej projektu partnerskiego „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE”, w którym uczestniczy 14 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz Województwo Lubelskie. Usługi doradcze są bezpłatne i dostępne dla każdego.

W trakcie dotychczasowej działalności (do połowy grudnia 2016 r.) zweryfikowano już ponad 1200 PGN (Plany Gospodarki Niskoemisyjnej), udzielono ponad 6066 indywidualnych konsultacji, zrealizowano 778 działań informacyjno-promocyjnych, którymi objęto 9577 osób w całym kraju. Wsparto inwestorów w przygotowaniu do realizacji 62 inwestycji.

W ramach projektu – w zależności od zgłoszonych potrzeb samorządów – zostaną wyszkoleni energetycy gminni, których zadaniem będzie wspieranie samorządu i lokalnej społeczności w działaniach z zakresu oszczędzania energii, efektywności energetycznej, planowania energetycznego i poprawy jakości powietrza.

Ponadto, w ramach projektu, zorganizowano w minionym roku trzy regionalne konferencje „Efektywność energetyczna i OZE – oferta finansowa i wsparcie doradcze”, które odbyły się w Siedlcach, Ostrołęce i Łomży. Następna w Szczecinie zaplanowana jest na 16 stycznia 2017 r., a kolejne – m.in. w Katowicach – są już w przygotowaniu.

Nowy program Region oraz wsparcie dla geotermii

Obecny Zarząd NFOŚiGW ujednolicił listę programów priorytetowych, wyznaczając tym samym nowe kierunki finansowania, którymi są przede wszystkim: odnawialne źródła energii (OZE), termomodernizacja obiektów niekomercyjnych, dostosowanie polskich firm do norm unijnych, wsparcie polskiej innowacyjności oraz umożliwienie skorzystania ze środków UE (ciepłownictwo/współfinansowanie). Na dofinansowanie przedsięwzięć w tym zakresie zarezerwowano budżet w wysokości 5,8 mld zł.

Co więcej, nowy program priorytetowy NFOŚiGW o nazwie Region będzie wdrażany za pośrednictwem wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW. Ma on charakter otwarty i daje możliwość kształtowania ostatecznej oferty dla osób fizycznych przez wojewódzkie fundusze. Program ten przewiduje szczególne preferencje w zakresie działań przyczyniających się do poprawy jakości powietrza. W najbliższym czasie ogłoszone zostaną nabory na pośredników finansowych. Należy więc oczekiwać, że w regionach środki mogą być dostępne od pierwszego kwartału 2017 r. Planowana łączna alokacja środków na 2017 r. wynosi do 40 mln zł dla zwrotnych form dofinansowania, w tym dla funduszu podstawowego – 8 mln zł; dla zobowiązania wieloletniego „OZE i efektywność energetyczna” – 28 mln zł i dla zobowiązania wieloletniego „Gospodarowanie odpadami” – 4 mln zł. Formą finansowania będą preferencyjne pożyczki i brane będą pod uwagę wszystkie typy przedsięwzięć ujęte w planach działalności WFOŚiGW, w tym również na przedsięwzięcia o charakterze lokalnym, które nie mogłyby zostać sfinansowane w ramach programów z aktualnej oferty NFOŚiGW (dotyczy to w szczególności „małych” przedsięwzięć oraz tych finansowanych dotychczas z programów: Kawka, Ryś i Prosument).

Poza programem Region, NFOŚiGW dysponuje także szeroką ofertą (nie tylko finansową) wpisującą się w działania na rzecz likwidacji lub ograniczania niskiej emisji. Można tutaj wymienić takie programy, jak: Gekon – Generator Koncepcji Ekologicznych, Lemur – Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej, Prosument – dofinansowanie mikroinstalacji OZE (odbywa się realizacja zawartych umów) i Bocian – Rozproszone, odnawialne źródła energii.

Warto jednak przypomnieć, że NFOŚiGW dostosowuje propozycje programowe w zakresie odnawialnych źródeł energii do nowych regulacji prawnych – po to, by zapewnić spójność między ofertą finansową Funduszu, a wsparciem wynikającym z ustawy. W tym obszarze priorytetami będzie promowanie stabilnych źródeł OZE, a przede wszystkim pozyskiwanie energii z wód geotermalnych, biogazownie oraz małe elektrownie wodne. Mając to na uwadze, a także zidentyfikowany potencjał zasobów geotermalnych w Polsce, oczekiwania rynku oraz wskazania „Polityki Energetycznej Polski do 2030 r.” (zgodnie z którą wsparciem należy objąć m.in. zwiększenie wykorzystania energii geotermalnej), Narodowy Fundusz przygotował program, którego celem jest zwiększenie produkcji energii pochodzącej z tych zasobów. To kolejny krok w stronę realizacji wymagań pakietu klimatycznego w obszarze produkcji energii z OZE. Mowa o programie Poprawa jakości powietrza i jego dwóch częściach.

Część 1) Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych zakłada więc wspieranie takich inwestycji, jak: budowa nowej, rozbudowa lub modernizacja istniejącej ciepłowni/elektrociepłowni geotermalnej; modernizacja lub rozbudowa istniejących źródeł wytwarzania energii o ciepłownię/elektrociepłownię geotermalną oraz wykonanie lub rekonstrukcja otworu, z zastrzeżeniem, że nie kwalifikuje się wykonania otworu badawczego. Beneficjentami tychże działań mogą być przedsiębiorcy.

Budżet konkursu wynosi 500 mln zł, a jego przewidziana forma finansowania to pożyczka preferencyjna lub pożyczka na zasadach rynkowych lub inwestycja kapitałowa. Warunkiem niezbędnym do uzyskania dofinansowania jest udokumentowana możliwość odbioru energii cieplnej (w tym możliwość podłączenia źródła do istniejącej sieci ciepłowniczej). Ta oferta nie dotyczy rekreacyjnego wykorzystania wód geotermalnych ani też balneologii.

Z kolei Część 2) Zmniejszenie zużycia energii w budownictwie obejmuje finansowanie termomodernizacji na warunkach zbliżonych do budynków o niskim zużyciu energii, które dodatkowo w strukturze budownictwa są miejscami o szczególnym znaczeniu (np. obiekty zabytkowe, muzea, hospicja, akademiki, obiekty prowadzące działalność leczniczą – to tylko przykładowa, niepełna lista potencjalnych beneficjentów). Obiekty te nie mają możliwości skorzystania ze wsparcia w innych programach i z tego powodu właśnie im dedykowany jest niniejszy program NFOŚiGW. Budżet konkursu także opiewa na kwotę 500 mln zł.

Z kolei inny krajowy program Wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki (w tym wsparcie dla efektywnych systemów ciepłowniczych i chłodniczych) z budżetem dla przedsiębiorców 2,5 mld zł na pożyczki dzieli się na trzy części. W ramach części 1) E-KUMULATOR – Ekologiczny Akumulator dla Przemysłu (do dyspozycji 1 mld zł) podpisano już 9 umów na ponad 426 mln zł. Kolejne części programu to: Część 2) Współfinansowanie projektów w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020 (500 mln zł, trwa nabór) oraz Część 3) Efektywne systemy ciepłownicze i chłodnicze (1 mld zł, nabór zakończony).

Natomiast program Wsparcie dla innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce i jego Część 1) Sokół – wdrożenie innowacyjnych technologii środowiskowych ma alokację w wysokości 1 mld zł, z czego 50 mln jest bezzwrotne (faza B+R) oraz 950 mln zł zwrotne (faza W). Nabór trwa jeszcze do końca marca br.

Co więcej, w ramach wygaszanego już, ale nadal działającego programu Kawka, dedykowanemu likwidacji niskiej emisji, NFOŚiGW realizuje jeszcze 22 umowy dofinansowania na łączna kwotę 272,7 mln zł, a łączne planowane efekty ekologiczne to następujące ograniczenie emisji zanieczyszczeń: pył PM10 – 838 Mg/rok; pył PM2,5 – 792 Mg/rok; CO2 – 129 tys. Mg/rok.

Plany na przyszłość

Poza omówionymi działaniami i źródłami finansowania, NFOŚiGW pracuje cały czas nad nowymi kierunkami finansowania inwestycji dotyczących poprawy efektywności energetycznej i zrównoważonego rozwoju OZE, związanych z ochroną powietrza i uzupełniających zidentyfikowane luki w finansowaniu oraz wskazujące na duży potencjał rozwoju. Są to przede wszystkim: omówiona wyżej geotermia oraz rozwój potencjału OZE, uzależniony od lokalnych uwarunkowań. A ponadto samowystarczalność energetyczna (w tym na poziomie gmin, a więc finansowanie lokalnej infrastruktury produkcji i dystrybucji energii, np. z małych elektrowni wodnych (MEW), biomasy, biogazu, geotermii itp.), a także elektromobilność oraz transport zrównoważony.

Źródło: NFOŚiGW

mp/Kurier PAP