Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich za najlepszy artykuł
Gotycki kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Jankowicach Wielkich (gmina Olszanka, powiat brzeski), wzniesiono pod koniec XIII w. Być może świątynia jest fundacją możnego i wpływowego rodu Panów z Pogorzeli, który prowadził intensywną akcję kolonizacyjną w tej okolicy. Leżące nieopodal Pogorzeli Jankowice Wielkie, po raz pierwszy wzmiankowane były w źródłach historycznych ok. 1300 r. jako villa Jancowitz. W 1358 r. występuje już nazwa Jenkowicz. Zdaniem językoznawców, nazwa wsi pochodzi od imienia Janek i oznaczała „ludzi Janka”. Być może owym Jankiem był zasadźca, który mógł działać z polecenia Pogorzelów? Tak czy inaczej, biorąc pod uwagę bliską odległość Jankowic Wielkich od Pogorzeli (ok. 4 km) i Michałowa (ok. 6 km) – które były gniazdami tego rodu – należy sądzić, że Panowie z Pogorzeli mieli ogromny wpływ na lokację wsi, tym bardziej, że miejscowość w dokumencie z 1359 r. wymieniona jest obok włości Pogorzelów.
Kościół w Jankowicach Wielki wzmiankowany był w 1483 r., kiedy to Jan Borsschnicz z Jankowic (Hannus Borsschnicz zu Jenkwitz) czynił nadania na rzecz dominikanów brzeskich. W latach 1535-1945 był w rękach ewangelików. W 1843 r. podwyższono i oblicowano cegłą wieżę.
Kościół usytuowany jest po prawej stronie drogi relacji Obórki-Czeska Wieś, po środku wsi. Teren kościoła otoczony jest murem z kamieni polnych (od północy i zachodu) oraz współczesnym betonowym ogrodzeniem. Do wejścia zachodniego prowadzi wybetonowana ścieżka. Po wschodniej (dwa) i południowej (jeden) stronie prezbiterium znajdują się nagrobki otoczone kutą żelazną kratą.
Świątynię wzniesiono z cegły (z użyciem zendrówki na zaprawie wapiennej) w układzie wendyjskim na planie typowym dla kościołów gotyckich. Z gotyku zachowało się prezbiterium przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym ze zwornikiem w kształcie rozety i żebrami spływającymi na służki o rzeźbionych kamiennych kapitelach, z których trzy posiadają roślinną dekorację, a jeden maskę. We wschodniej ścianie prezbiterium zachowało się pierwotne, gotyckie okno – wąskie i obustronnie szeroko rozglifione. Podobnie jak w innych kościołach w powiecie brzeskim, nawa janowickiego kościoła jest szersza i wyższa, nakryta sufitem z dwoma podciągami wzdłużnymi. Tęcza zamknięta jest łukiem ostrym.
Wystrój i wyposażenie kościoła jest w większości współczesne. Na historyczny charakter świątyni wskazuje właściwie już tylko sklepienie w prezbiterium, wraz z konsolami i zwornikiem w formie rozety, oraz drzwi w prezbiterium, zakrystii i na górnej kondygnacji wieży. Wobec braku badań nie wiemy, czy pod tynkiem znajdują się średniowieczne polichromie. W latach 80. XX w. wybuchł pożar, w czasie którego spalił się barokowy chór muzyczny z XVIII w. Na jego miejsce wstawiono nowy. Brakuje też barokowych rzeźb z końca XVIII w.: Mojżesza, św. Jana Chrzciciela i Chrystusa. Nie ma również barokowej chrzcielnicy i ambony z końca XVII w. Z historycznego wyposażenia świątyni zostało m.in.: kamienna dekoracja architektoniczna z XIV w., ołtarz główny, barokowy z 1697 r., drzwi okute kratą z XVIII w., dwa zamki w drzwiach do kruchty z XVIII w. i w zewnętrznej ścianie wschodniej renesansowe płyty nagrobne z płaskorzeźbionymi postaciami: Jana Hermanna, pastora i jego dwóch żon – Anny († 1602 r.) i Elżbiety.
Główne wejście do nawy prowadzi z wieży przez kamienny, ostrołukowy profilowany portal. Wejście do kruchty południowej jest zamknięte półkoliście. Wokół kościoła zachował się fragment pierwotnego, oszkarpowanego muru wzniesionego z kamieni polnych. Nieopodal kościoła znajduje się zabytkowy dwór.
