Niezależna Gazeta Obywatelska

Ekonomista prof. Adam Krzyżanowski porusza temat pieniądza bankowego i jego genezy [czytaj wcześniej o profesorze na NGO]. Zdaniem Krzyżanowskiego został on powołany od życia w odpowiedzi na zapotrzebowanie prywatnej sfery handlu. Za jeden z głównych powodów rozszerzenia się pieniądza bankowego podaje niedokładność wybijanych kruszcowych monet oraz różnice w wadze. Kolejnym powodem takiego stanu rzeczy było zużywanie się monet, ich czasowa ścieralność i ubytek wagi. Jak pisze Krzyżanowski bankowcy przejęli inicjatywę i w zamian za depozyty w postaci kruszcu wystawiali zaświadczenia na wagę i próbę złożonego u nich kruszcu. Banki pobierały stosowną opłatę i zapewniały jednocześnie o prawie zamiany pokwitowania na złożony wcześniej depozyt. Jednak, co wyraźnie zaznacza Krzyżanowski, niektórzy bankierzy postępowali nieuczciwie i potajemnie przekazywali kruszec dalej na rynek, zachowując tylko częściowe rezerwy.

Prawo Greshama

Profesor Krzyżanowski prawo Greshama rozumie jako wypieranie pieniądza podwartościowego przez zmiany popytu i podaży na ten pieniądz. Wynika to często z faktu, że ludzie chcą zarobić na różnicach kursowych wynikających z przeliczeń pieniężnych, np. złotych i srebrnych monet o ustawowej tej samej wartości. Pieniądz pełnowartościowy występuje tylko w społeczeństwach bogatych, a dodatkowo, na co szczególną uwagę zwraca Krzyżanowski, w takim przypadku państwo dbając, by pieniądz był pełnowartościowy, ponosi ofiary w imię interesu całego społeczeństwa. Dodaje, że pieniądz podwartościowy wchodził do obiegu tylko w wypadku pomyłki przy wybijaniu. Monety z nieszlachetnych kruszców, z jakich bite są monety podwartościowe (np. stopy miedzi, niklu) stanowią zysk dla państwa z racji oszczędności na materiale szlachetnym. Równie ważną kwestią pozostaje, że państwo poprzez nadmierną emisję pieniądza podwartościowego (pieniądza papierowego) może narazić ten właśnie pieniądz na utratę zaufania w obrocie handlowym. Krzyżanowski podaje tutaj przykład wyprodukowania 40 miliardów papierowych lirów po rewolucji francuskiej, co wówczas stanowiło ogromną kwotę. Działanie takie doprowadziło do powszechnej inflacji i nieprzeciętnego wzrostu cen. Według Krzyżanowskiego, w ostateczności pieniądz ten stał się kompletnie bezwartościowy i bezużyteczny. Utracił również swoją funkcję miernika wartości z powodu bardzo dużych wahań w sile nabywczej. Takie postępowanie rządów w długiej perspektywie prowadzi do zaniku pieniądza jako takiego, a w średniej perspektywie ucieczkę od pieniądza i szukanie jego substytutów.

W kraju, w którym znajdują się tylko srebrne monety o tym samej wadze i nominale wzrost cen srebra spowoduje zwiększenie siły nabywczej monet. W dalszej kolejności spowoduje to przetopienie części monet na biżuterię bądź inne rzeczy użytkowe ponieważ nominalnie w różnych transakcjach monety będą miały taką samą wartość w handlu. Dopiero po rozprzestrzenieniu się informacji na rynku, uczestnicy mogą skorzystać na częściowym wycofaniu z obiegu monet srebrnych i przetopieniu ich na inne dobra. Oczywiści takie zdarzenie nie następuje równocześnie miedzy różnymi zmiennymi. Występuje spontanicznie i nie jest możliwe do dokładnego przewidzenia. Jak podaje Krzyżanowski zalążki prawa Greshama znane były już Aristofanesowi, ale wyjaśnienie zachodzących zjawisk miedzy złym i dobrym pieniądzem nie zadowala Krzyżanowskiego.

Profesor Krzyżanowski używa dwóch nowych terminów w swojej pracy. Są nimi agio i disagio. Agio jest różnicą między wartością nominalną pieniądza, a wartością materiału z jakiego został wykonany pieniądz. Następuje np. w przypadku wzrostu wartości srebra, który powoduje zaburzenie w kursie wymiany między srebrną i złotą walutą. Nominalnie ustawowa wartość srebra odpowiada ustawowej wartości złota. Trzeba zaznaczyć, że realnie za srebrne monety można zakupić większą ilość towarów i usług niż za monety złote. Ta premia transakcyjna to właśnie agio. Disagio z kolei jest odwrotnością powyższego zjawiska. Występuje wtedy gdy np. wartość srebrnego pieniądza spada poniżej wartości pieniądza złotego. W takim przypadku ustawowego parytetu pieniądza złotego i srebrnego opłaca się używać do transakcji pieniądza złotego. Pojęcia te są uzupełnieniem podziału pieniędzy i bezpośrednio łączą się z prawem Greshama.  Jak zauważa autor w dalszej części rozważań, gorszy pieniądz jest często wykorzystywany do regulowania długów i płacenia nim podatków. Jeżeli państwo w wyniku wojny bądź innego zdarzenia nadmiernie dopuszcza się emisji pieniądza podwartościowego prowadzi to do zwiększenia się ilości zwracanych długów i podatków w tymże pieniądzu.

Adam Krzyżanowski (1873-1963) – profesor i prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, ekonomista polski, teoretyk polskiego libertarianizmu oraz prezes Polskiej Akademii Umiejętności

Według ekonomisty pieniądz lepszy ustępuje miejsca gorszemu trojaką drogą. Bywa wycofany z obiegu i przetapiany (to w przypadku pieniądza kruszcowego). Ulega tezauryzacji bądź zostaje wywożony za granicę. W pierwszym przypadku zachodzi najzupełniej prawo Greshama. Jak podaje Krzyżanowski, przetopienie jest najoczywistszym następstwem podwartowości pieniądza, wynikającej z podrożenia materiału, z jakiego został wytworzony. W drugim przypadku dochodzi do tezauryzacji czyli gromadzenia i przechowywania pieniądza o większej wartości niż gorszy obiegowy. Jak podaje autor, tezauryzacja jest przeprowadzana z myślą o wykorzystaniu lepszego pieniądza w przyszłości lub dla spekulacji w celu zwiększenie jego wartości. Mowa jest również o ludziach gromadzących z przyzwyczajenia bądź przezorności kruszce w czasach papierowego pieniądza. Takie działanie, jak podaje Krzyżanowski, niekoniecznie musi mieć odzwierciedlenie w realnej sytuacji gospodarczej i ekonomicznej kraju.

Według Krzyżanowskiego pieniądze lepsze wypierane są przez pieniądze gorsze najczęściej w następstwie wojny. Jakość i dobroć ustroju pieniężnego w dużej mierze zależy od równowagi w dochodach i wydatkach skarbu państwa. Sytuację zaburza najczęściej wojna, w czasie której nie wystarcza pieniędzy z podatków i pożyczek na pokrycie wydatków wojennych. W takich sytuacjach rząd produkuje najczęściej dużo pieniądza nadwartościowego, najczęściej papierowego, by pokryć te wydatki.

Druga część publikacji „Poglądy Adama Krzyżanowskiego na temat pieniądza, a szczególnie opis myśli autora na temat papierowego pieniądza, jego wartości i pokrycia w kruszcu” ukazanej się na portalu www.e-wydawnictwo.pl w formie nierecenzowanej: http://www.e-wydawnictwo.eu/Document/DocumentPreview/4057

Tekst pochodzi z blogu Historia Myśli Ekonomocznej – http://historiamysliekonomicznej.blogspot.com/

Autor: Maciej Wilk