Niezależna Gazeta Obywatelska

Ostatnie wydarzenia w Europie świadczą o tym, że półwysep europejski dryfuje w kierunku państw narodowych. I nie jest to nic nadzwyczajnego ponieważ, mimo szumnych deklaracji, zawsze w tym kierunku brnął. Ani Europa Zachodnia, ani Środkowa, nie mówiąc o Wschodniej, każda część z innych powodów, nie są przygotowane do jakiejkolwiek wspólnej integracji. Europa Zachodnia z braku surowców i ze względu na tradycję kolonialną a Europa Środkowo-Wschodnia ze względu na doświadczenia historyczne i polityczne z ostatnich 200 – 500 lat. Jedni za wszelką cenę chcą zatrzymać czas i nieustający dla siebie dobrobyt, drudzy ujrzeć wreszcie swoją własną i prawdziwą twarz. I to są rzeczy, których nie dało się pogodzić ani w XIX, XX, a także nie sposób pogodzić ich dziś, w XXI w. Najzabawniejsze jest to, że jedyną naturalną szkołą integracji europejskiej była I RP w XV, XVI i częściowo w XVII w. Dziś, jest nie do powtórzenia – a to już zabawne nie jest.

Natomiast ostatnie wydarzenia w Polsce świadczą o tym, że dopiero teraz coraz większa część Polaków zaczynają żegnać się z komunistycznym i liberalnym internacjonalizmem; a więc dopiero teraz zaczyna kończyć się PRL. Nie ma się jednak co dziwić, ponieważ dwupokoleniowe PRL-owskie getto nieustająco i wciąż domaga się wymiany nie tylko powietrza i elit, ale przede wszystkim sposobu myślenia. Wymiana powietrza przez 20 lat następowała poprzez emigrację i wyjazd na saksy, ale od razu należy zaznaczyć, że owo powietrze jest inne niż polskie. Natomiast wymiana sposobu myślenia nadal natrafia na wielki strukturalny opór. Ten opór zaczyna pożerać Polakom przyszłość. Nie można bowiem zapominać, że proces naturalnego rozwoju politycznego w Polsce został  zahamowany przez PRL, a III RP proces ten jeszcze pogłębiła.

Getto starej i nowej władzy

Obecny rozwój wydarzeń w Kraju jest jak najbardziej naturalny. Nie wiem kto jest autorem stwierdzenia, że dziś następuje starcie trzeciego pokolenia UB-ków z trzecim pokoleniem Żołnierzy Wyklętych, ale jest to niezwykle trafne spostrzeżenie. Z niego wynikają wszelkie dolegliwości dla władzy, która nie potrafi stanąć po właściwej stronie oraz dla tych, którzy wciąż nie mogą zrozumieć, że Polski Orzeł nie jest bytem czekoladowym, lecz świętością i symbolem narodowym, w którym zamknięta jest synteza polskich dziejów… Dopowiedzieć można tylko tyle, że pokolenie byłych UB-eków samo zaczyna zamykać się w getcie, które wcześniej stworzyło przy pomocy ZSRR, bo nie ma żadnej koncepcji na swoją przyszłość. Ideologicznie jest już martwe, ale mimo to jeszcze na tyle żywe i zasobne w kapitał, aby za pomocą różnych sztuczek móc utrzymywać się na powierzchni. Ich byt i istnienie związane są ze społeczną świadomością oraz gotowością społeczeństwa na konieczne zmiany. Jednym słowem, społeczeństwo polskie ma więc wybór: PRL, czekoladowego orła i koniec marzeń, czy II RP, Żołnierzy Wyklętych i ciągłość historyczną Polski? Grill i czekoladę, czy pracę i tożsamość? I to jest wybór, którego nie można pominąć. Nie jest on oczywiście nowym, w podobnym kontekście odnajdujemy go w okresie zaborów. Wypada jednak zauważyć, że taki wybór w wielonarodowej konfiguracji w pewnym sensie był uzasadniony, ale dziś, w niemal w jednonarodowym państwie i geopolitycznym piastowskim położeniu, jest anachronizmem, z którego zyski mogą czerpać tylko obcy… Swoją drogą, w kierunku trzeciego pokolenia UB-ków, należy wysłać mocny sygnał zdumienia za bezrefleksyjną i kurczową chęć zatrzymania strzępów komunistycznego raju – w czasach, gdy już go pożarł czas i historia. To taniec na Titanicu z międzynarodową oprawą. Wobec takiego dictum, nie pozostaje nam nic innego jak selekcja i podział na „MY” i „WY”.

Podział na My i Wy

Oczywiście podział ten nie jest dzieckiem PRL-u, żywy był w okresie zaborów, którego PRL jest dziedzicem. Hasło brzmiało wówczas: musimy się policzyć! I tak samo brzmi dzisiaj. Wracając więc do powojennej Polski, pierwszy podział na „my i wy” nastąpił podczas przyjazdu Jana Pawła II, gdy na Placu Zwycięstwa w Warszawie stanął krzyż. Po 30 latach indoktrynacji było to wydarzenie, tak doniosłe, że można porównać je z postawieniem Pałacu Kultury na iglicy, a więc korzeniami do góry. Było to nasze zwycięstwo! Pozostało jednak pewne „ale”. Mimo ogromnej radości i uniesienia, które w dwa lata później zaowocowały rzucaniem legitymacji partyjnych, rzeczywistość pozostawała nadal PRL-owska. Rząd dusz należał do dawnej Polski i Jana Pawła II, ale rzeczywistość do komunistycznego jej wydania. Rozpoczął się balans i konkretny odsiew ziaren i plew. Przyszłość stawała się jednak zagadką, bo z jednej strony zaczęło wymierać pokolenie wychowane na ideałach niepodległej Rzeczypospolitej, a z drugiej zaczęło odsłaniać się dzieło nowej komunistycznej władzy.

Prawdziwa Polska zaczęła odchodzić, partyjna Polska zaczynała zbierać swoje owoce. Nikt więc jeszcze nie znał dalszego scenariusza, ale już wówczas było jasne, że ta zainicjowana i rozpoczęta przez Jana Pawła II droga będzie miała swoją kontynuację. Wiadomo było też, że nowa droga musi spotkać się z PRL-em i moskiewską odpowiedzią. Takim spotkaniem okazał się okres „Solidarności”, w którym 10 milionowa rzesza jego członków dawała wystarczający obraz woli polskiego narodu.

Pierwszy, jak się wydaje, podział nastąpił w momencie, gdy peerelowska władza i jej struktury znalazły się w mniejszości. Kolejny nastąpił w okresie „Solidarności”, w której unaoczniły się dwa nurty: KOR i ROPCiO. Wyłoniły kierunek zachowawczy i niepodległościowy. Dla rozpoznania źródeł opozycji podział ten miał istotne znaczenie, ale nie był on czytelny w odczuciu społecznym. Przełomem był oczywiście okrągły stół, gdzie dokonano próby zglajszachtowania tych trzech kierunków i zamazania istoty porozumienia i celu.

Okrągły stół nie był zwycięstwem ani Polaków, ani Polski, był natomiast sukcesem partykularyzmu partyjnego i próbą wciągnięcia działaczy niepodległościowych w nowy, poszerzony układ. Nie wykorzystano w nim tej szansy, jaką dawała historia: z jednej strony pojawił się strach przed „S” i odpowiedzialnością za zbrodnie dokonane na polskim narodzie, a z drugiej, brak wiary w siebie i lęk przed objęciem władzy. Zabrakło więc tej tradycyjnej inteligencji, która zbudowała Polskie Państwo Podziemne i która została wymordowana w czasie II wojny, a po jej zakończeniu zmuszona do emigracji. W momencie „sprawdzam” komuniści okazali się bardziej przebiegli i sprawni. Swoją wojnę wygrali, ale czas udowodnił im, że właśnie tam, przy okrągłym stole stracili okazję, oczywiście po oczyszczeniu się z elementów zbrodniczych, na włączenie się wżycie polityczne i narodowe Polski. Ostatecznie potwierdzili opinie Stanisława Mackiewicza, że z komunistami się nie rozmawia.

W krótkim dystansie było to sytuacja patowa. Dalszy rozwój sytuacji wymagał oczywiście określonej odpowiedzi. Jedną z nich było powołanie do życia przez Lecha Kaczyńskiego Muzeum Powstania Warszawskiego, które stało się ośrodkiem generującym postawy patriotyczne. Działalność IPN-u, PiS-u, powstających w różnych czasie pism prawicowych a także nie do końca zamordowany jeszcze patriotyzm powodowały, że zdrowa refleksja zaczynała powoli odradzać się. Kolejnym etapem podziału idącego we właściwym kierunku było stwierdzenie Jarosława Kaczyńskiego w 2010 r., że przyszłe wybory to wybór miedzy „zimną koncepcją nowego liberalizmu, a koncepcją Polski solidarnej”. Platforma Obywatelska potwierdziła trafność tej diagnozy. Ale, mimo to nie ma co ukrywać, że największym sojusznikiem potrzebnych zmian jest narastający kryzys i wyraźny spadek stopy życiowej statystycznego Polaka. To właśnie on – kryzys, a nie zdroworozsądkowa refleksja, decyduje o krystalizowaniu się nowego kierunku. I nie trzeba ukrywać, że przed politykami i nazwijmy ogólnie – inteligentami nowego rozdania stoi nie lada zadanie – wstrzymania kręcącego się jeszcze koła i uruchomienie go w przeciwnym kierunku.

Dokonanie takich operacji na gruncie wewnątrzpaństwowym nie byłoby trudne, natomiast pomiędzy Niemcami a Rosją, rzecz stawała się, jak dotąd, niewykonalna. Jedynym wyjątkiem okazał się rok 1920, w którym do obrony własnej stanął cały nowoczesny naród. Zburzono wówczas podział na My i WY. Zwycięstwo okazało się osiemnastym, któro zmieniło losy świata, a samym Polakom do dziś zapewniło przywilej bycia Polakami i rozmowy w języku ojczystym. Aż strach pomyśleć co byłoby, gdyby zabrakło II RP. Symbolem tamtych czasów są dwie rzeczy: dawne partyjne struktury, z których łatwo można zrezygnować i pozostałości wychowawczo-mentalne, z którymi trzeba walczyć.

Obecne szanse

Podczas obecnego weekendu odbywają się zjazdy najważniejszych partii; PiS-u i PO. Tym razem PiS wyprzedził PO nie tylko w sondażach, ale także w inicjatywie. Obydwa odbywają się na historycznym Śląsku. To bardzo dobre miejsce, ale również zobowiązujące, jest ono bowiem strategicznym miejscem – miękkim podbrzuszem obecnej Polski.

Na zjeździe PO walka toczy się o przywództwo w partii, na zjeździe PiS, o przyszłość Polski. To dwa zupełnie odmienne poziomy. Ale, wchodząc w dywagacje, gdyby Gowinowi udało się przejąć władzę w partii (nie musi to być kongres) i zostać premierem, cały wysiłek PiS, kolejny raz mógłby ulec skruszeniu. Notowania nowego premiera poszłyby w górę, a w ślad za nimi notowania PO. Gowin wraz z Tuskową kamarylą mógłby spokojnie rządzić do końca kadencji i zapewnić wszystkim bezpieczeństwo. Jak społeczeństwo zachowałoby się w czasie wyborów, jest niewiadomą. Elektorat PiS nie zostałby nadwerężony, ale mogliby nie wytrzymać politycy związani z PiS-em i sami narobić sobie szkody. Polityka wymaga cierpliwości, ale też adekwatnego zaplecza. W społeczeństwie demokratycznym, jakim jest polskie społeczeństwo, nie sposób rządzić systemem gabinetowym. Społeczeństwo potrzebuje przywódcy, ale przywódca jeszcze bardziej potrzebuje społeczeństwa. Tego wzajemnego przenikania nie sposób obejść i zlekceważyć.

Słabość PiS-u leży w jego sile, a siła polega na zajęciu miejsca, które wyznacza polska tradycja. PiS odwołuje się do niepodległego państwa, a więc do czegoś, co w PRL zostało zakłamane i tendencyjnie opisane – jego odwołania są bytem zbyt mało znanym i zbyt mało określonym. Partie opozycyjne  nie odwołują się do niczego abstrakcyjnego, lecz do idei antypisowskiej i obrony własnych stanowisk. Mają więc o wiele mniejsze i bardziej prymitywne pole działania. Mogą więc zawierać sojusze, których PiS zawrzeć nie może, albo nie powinien. Trudności PiS-u wynikają z kilku powodów: przede wszystkim z niedojrzałości i partykularyzmu sojusznika, słabości struktur PiS-owskich w terenie i braku alternatywy koalicyjnej. W najbliższych wyborach suma głosów PO, SLD, PSL, Ruchu Palikota  i przybocznych może w sumie złożyć się na porównywalny lub większy procent, niż otrzyma PiS. Wszystko zależeć więc będzie od społeczeństwa i jego poziomu, wyrobienia obywatelskiego i patriotycznego przyszłych wyborów.

Jaką więc szansę ma i co powinna zrobić prawica, aby zbudować odpowiednią przeciwwagę; aby w momencie dojścia do władzy móc zneutralizować wściekłość przegranych sojuszników, którzy mając pieniądze nie przepuszczą żadnej okazji i szansy na osłabienie zwycięzcy? Nie ma chyba innej alternatywy, jak edukacja społeczna i połączenie idei narodowej i państwowej w jeden nurt narodowo-państwowy, czy jak kto woli – państwowo-narodowy. Ale pytaniem decydującym jest, czy taka refleksja ma miejsce i czy ma ona odpowiednie ku temu struktury? Czy prawica dojrzała do zadania, które stawia jej obecna sytuacja Polski?

Naród polski i polscy obywatele muszą mieć swoje państwo. I to jest główna refleksja, która płynie z doświadczenia zaborów i II RP, a która jakoś nie może się przebić do świadomości społecznej… A może odwrotnie, to społeczeństwo w milczeniu czeka na taką propozycję, czeka aby poprzeć w dużej masie tych polityków, którzy swoich wyborców i swoje państwo będą traktować w sposób odpowiedzialny, bo jak dotychczas nie mieli pozytywnych przykładów i z tego powodu nie mieli na kogo głosować?

Ostatnie doświadczenia europejskie wskazują jednoznacznie, że prawo głosu będą miały tylko te państwa, które potrafią się zorganizować i wyartykułować swoją tożsamość.  Znakomicie widać to na przykładzie Węgier. Być może to na Węgrzech odradza się wreszcie idea wspólnej Europy Środkowej, która bez Polski nie może istnieć. Z nieobecnym lub nieokreślonym nikt nie będzie rozmawiał, bo do poważnej rozmowy potrzebny jest jakiś podmiot. Im podmiot silniejszy, tym następują poważniejsze rozmowy, a im jest on silniejszy, tym posiada większe możliwości egzekwowania spisanych umów. Problem leży więc bardziej po stronie prawicy, niż lewicy i tych, którzy schodzą ze sceny politycznej, bo, jak wiele na to wskazuje, przychodzi czas powrotu tradycyjnych wartości i norm. Ale muszą pamiętać, że to Polska domaga się odpowiedniego męża stanu i odpowiedzialności za siebie. To Polska, za którą stoi naród i państwo, daje szanse politykowi lub określonej grupie ludzi, a nie odwrotnie, jak to widzi Lech Wałęsa. Polityk może tylko wyjść naprzeciw i zostać wykonawcą jej żądania.

I na koniec jedna podstawowa uwaga. Polskie doświadczenie i polska historia uczą, że chcąc cokolwiek zmienić u siebie, musimy najpierw zmienić to w Europie, bo w przeciwnym wypadku stwarzamy pretekst do przykładnego ukarania. Dlatego właśnie w każdej wojnie i na wszystkich frontach po utracie państwowości, Polacy musieli brać udział i walczyć o wszelkie zmiany. Takie rozproszenie sił nie dawało zbytnich szans na powodzenie, ale dawało perspektywę. Nikt jeszcze nie odpowiedział na pytanie jak to zmienić, a więc jak zmienić Polskę, by móc zmienić Europę? Solidarność w tym względzie przegrała. Przykład II RP i dziś Węgier pokazuje, że bardzo ważne są osobowości i jednostki z charakterem.

Autor: Ryszard Surmacz