Niezależna Gazeta Obywatelska

Jednym z ciekawszych miejsc na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie jest górka powstańców pokryta lasem mogił i krzyży, gdzie spoczywa 230 uczestników powstania styczniowego. Górkę zdobi charakterystyczny pomnik Wizunasa Szydłowskiego – chorążego Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego w roku 1863/64.

Poza  górką na cmentarzu rozproszonych jest jeszcze ponad 400 nagrobków weteranów. Mimo to, że Lwów był poza strefą militarnych działań 1863/64 roku cmentarz łyczakowski jest największym skupiskiem mogił insurgentów styczniowej rebelii.

Wiosną 1864 roku powstanie styczniowe dogorywało. Dnia 5 sierpnia tegoż roku na stokach cytadeli warszawskiej powieszono ostatniego dyktatora powstania Romualda Traugutta wraz z czterema współtowarzyszami. Bilans najtragiczniejszej polskiej rebelii to około15.000 poległych, 5.000 pomordowanych, 1.000 straconych przez władze carskie oraz 35.000 Polaków zesłanych w głąb Rosji. Około dziesięciu tysiącom osób zagrożonych śmiercią lub zsyłką udało się opuścić teren Kongresówki i Litwy. Wielu z nich znalazło schronienie w Galicji. Emigrowali  tam również Litwini i Królewiacy. Ta część polskiej ziemi, będąca pod zaborem austriackim, stawała się ich nową ojczyzną. Jednym z miast, do którego zaczęli napływać emigranci – powstańcy, a po kilku latach powstańcy – sybiracy był Lwów. Ta duża grupa

weteranów insurekcji styczniowej obdarzana była  czcią i poważaniem przez społeczeństwo Lwowa. W połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku na cmentarzu Łyczakowskim wzniesiono symboliczny drewniany krzyż ku czci poległych 1863/64, palono pod nim znicze, śpiewano religijne i patriotyczne pieśni, modlono się o zdrowie i rychły powrót powstańców zesłanych na Sybir.

W roku 1867, kiedy ze zsyłki masowo zaczęli wracać sybiracy, opiekę nad nimi zorganizował prałat ks. Ludwik Ruczka wraz z zamożniejszym  społeczeństwem lwowskim.  Około 1870 roku istniejące kilkuosobowe komitety obywatelskie połączyły się w Towarzystwo Opieki Narodowej. Przewodniczącym towarzystwa był znany lwowski filantrop Alfred Młocki. W zatwierdzonym programie wyjaśniano, że nie jest to towarzystwo dobroczynności, lecz organizacja społeczna „ spłacająca święty dług wobec tych rodaków, którzy poświęcając się za sprawę, rzucili na szalę wypadków wszystko, co było dla nich najdroższe”. Towarzystwo Opieki Narodowej sprawowało pieczę oraz opiekowało się sierotami i wdowami po powstańcach, wspierało chorych i kalekich weteranów oraz pośredniczyło w organizowaniu pracy i zasymilowaniu się przybyłym spoza Galicji. Ta dobroczynna  a zarazem pożyteczna działalność sprawiła, że Lwów stał się zaciszną przystanią, do której po „styczniowej burzy” zawijały jej ofiary. Do Lwowa przybywali weterani powstania do końca XIX wieku. Byli to w większości prości żołnierze ale i osobistości okresu powstania takie jak: członkowie Rządu Narodowego Bronisław Szwarce, Agaton Giller , generał powstańczy Antoni Jeziorański czy znany już w świecie zoolog Benedykt Dybowski. Znajdowali tu pracę, kończyli przerwane powstaniem studia, zakładali rodziny, robili kariery. Należy przypuszczać że po koniec XIX wieku w samym Lwowie mogło przebywać ponad 800 byłych powstańców. Miało to wpływ na miasto, Lwów był inny,  tu serca Polski biły najśmielej.

 Prężnie działające Towarzystwo Opieki Narodowej popierane finansowe przez Radę Miejską oraz Prezydenta Miasta Floriana Ziemiałkowskiego przeznaczało znaczne kwoty pieniężne na utrzymanie Gospody, Domu Weteranów oraz na pogrzeby uczestników powstania. Nie próżnowali też weterani, którzy już 7 lutego 1867 roku założyli we Lwowie Towarzystwo Gimnastyczne. Była to udana próba stworzenia organizacji o cechach militarno – sprawnościowych, która w 1869 roku przyjęła nazwę „Sokół”.W późniejszym okresie jako „Sokół macierz” da początek sokolnictwa polskiego.

W roku 1874 władze austriackie zawiesiły działalność TON. Opiekę nad weteranami zaczęły sprawować ponownie komitety obywatelskie. W 1887 roku powstaje Towarzystwo Weteranów 1863/64, które swoją działalność oparło na praktyce i tradycji Towarzystwa Opieki Narodowej. Rozwiązane po kilku miesiącach działalności, w marcu 1888 roku odradza się pod nazwą Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego z roku 1863/64, Towarzystwo działało do 1936 roku, kiedy to zmarli we Lwowie ostatni uczestnicy powstania. Oprócz szerokiej działalności opiekuńczej w ciągu niespełna 50 lat swojej działalności TWPUPP było głównym sponsorem działalności kulturalnej powstańców i sybiraków. Wydawało słowniki biograficzne, pisma ulotne oraz książki. Organizowało uroczystości i obchody rocznicowe. Pod koniec XIX wieku spowodowało wydzielenie przez władze miasta na cmentarzu Łyczakowskim kwatery powstańców styczniowych. Ta nekropolia  zwana „górką powstańczą” znajduje się na wschodniej części cmentarza. Jest to wzniesienie, na które wiedzie po zboczu kamienista ścieżka zakończona obecnie kilkudziesięcioma betonowymi schodami. Na tym cmentarnym zaciszu porosłym bujnie drzewami znajduje się 230 mogił powstańczych ułożonych w XVIII rzędach.

Najstarsze pochówki na górce pochodzą z 1897 roku w miejscu w miejscu gdzie obecnie znajduje się XII rząd mogił. W kolejnych latach do 1918 roku powstańcy chowani byli od XI do I rzędu a od 1918 roku od XII do XVIII rzędu. Ostatnie pochówki zostały dokonane w 1936 roku kiedy to zmarli ostatni trzej weterani w tym ostatni prezes Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego Marian Walenty Korwin – Kuczyński(1847 – 1936).Walczył wspólnie ze swym bratem Bolesławem w oddziale Artura Głuchowskiego Po upadku powstania ukończył Politechnikę Lwowską. Był budowniczym stacji rozrządowej w Chryplinie koło Stanisławowa.

Wśród tej kompanii żołnierzy powstańczych spoczywających na górce jest 20 oficerów, członek Rządu Narodowego oraz trzech komisarzy tegoż Rządu, trzy mogiły kobiet – powstańców oraz mogił żołnierzy – księży.

Wśród oficerów  spoczywają: w rzędzie I Władysław Brandt (1836 – 1912) major , do powstania przeszedł jako rosyjski sztabs kapitan, walczył pod rozkazami Duczyńskiego. Dowodził w bitwie pod Kadyszem. Od 1863 do 1880 roku mieszkał w Paryżu. Po powrocie przebywał we Lwowie.

W rzędzie III Józef Oxiński (1840 – 1908), pułkownik, uczeń Polskiej Szkoły Wojskowej we Włoszech. Walczył w sieradzkim, naczelnik powiatu piotrkowskiego i wieluńskiego. Na emigracji we Francji, skończył studia, był inżynierem. Od 1872 roku osiadł w Galicji gdzie pracował jako inżynier w Nowym Sączu a potem we Lwowie gdzie zmarł.

W rzędzie XII Antoni Barancewicz (1837 – 1918) major urodzony w powiecie oszmiańskim, oficer lubawskiego pułku piechoty. Walczył pod rozkazami Duchińskiego, Wróblewskiego i Krysińskiego. Wyemigrował do Francji. Powrócił do kraju w 1868 roku, pracował jako inżynier drogowy. Zmarł we Lwowie.

W rzędzie XIII Adam Andrzej Zieliński {1834 – 1906) pułkownik , był podporucznikiem piechoty armii rosyjskiej. Początkowo oficer w partii Jankowskiego, Naczelnik Wojenny woj. Podlaskiego oraz mazowieckiego. Wyemigrował do Francji. Po powrocie pracował we Lwowie jako urzędnik gdzie zmarł.

 W rzędzie VII na uwagę zasługuje nagrobek inżyniera Bronisława Szwarce wykonany w pracowni Tadeusza Turowicza, obecnie uszkodzony – brak mu kamiennego krzyża, który w górnej części oplatała korona cierniowa a w dolnej łańcuch katorżniczy a na stronicach otwartej kamiennej księgi trudno odczytać epitafium o treści;

„BRONISŁAW SZWARCE – CZŁONEK PIERWSZEGO RZĄDU NARODOWEGO – PORWANY PRZEZ WROGA 22 LISTOPADA 1862R – 7 LAT KAZAMAT SCHLUSELBURGA –  23 LATA  PUSTYNI  TURKIESTANU I LODÓW SYBIRU – SYN WYGNAŃCÓW Z ROKU 1831 – URODZONY 8 PAŹDZIERNIKA 1833 W LOCHRIST W BRETANII – UMARŁ WE LWOWIE 18 LUTEGO 1904 ROKU – OSIEROCIL TROJE DZIECI – WYRWANYCH Z NARAŻENIEM ŻYCIA SYBIROWI I CAROSŁAWIU – WIERNIE, OFIARNIE I WYTRWALE – SŁUŻYŁ DO KOŃCA OJCZYŹNIE I LUDZKOŚCI.”

Należy dodać, że był jednym z ostatnich sybiraków okresu powstania styczniowego uwolnionych przez carat. Na zesłaniu przebywał do 1892 roku.

W dalszej części cmentarza spoczywa trzech Komisarzy Rządu Narodowego:  w rzędzie X Władysław Kozłowski (1832 – 1899), w rzędzie XII Antoni Skotnicki (1841 – 1897)  oraz w rzędzie XIII Stanisław Frankowski (1837 – 1914).

W pobliżu pomnika Wizunasa  Szydłowskiego znajduje się grób jednego z najwybitniejszych uczonych polskich Benedykta Dybowskiego (1833 – 1890) przed powstaniem był adiunktem w Szkole Głównej w Warszawie oraz czynnym działaczem „Towarzystwa Demokratycznego”. Podczas powstania nie zaniedbując pracy naukowej był emisariuszem Rządu Narodowego. Po aresztowaniu Romualda Traugutta wydany, zostaje aresztowany i skazany na karę śmierci.  Ze względu na wstawiennictwo zoologów niemieckich za pośrednictwem Bismarcka zamieniają mu karę śmierci na 12 lat katorgi. Wysłany na zsyłkę w okolice Irkucka przy poparciu Polaków zajmujących stanowiska urzędowe prowadzi prace badawczo – naukowe. W nich ukazuje odrębność fauny syberyjskiej od europejskiej oraz  gromadzi olbrzymie zbiory okazów. Opisane w licznych książkach oraz pracach naukowych jego przyrodnicze obserwacje i badania przynoszą mu sławę światową. Za te zasługi zostaje amnestionowany w 1877 roku. Po krótkim pobycie w Warszawie wraca na Syberię aby prowadzić dalsze badania. W roku 1883 przyjeżdża do Lwowa gdzie obejmuje stanowisko profesora zwyczajnego zoologii i anatomii porównawczej na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie pracuje do 1906 roku.

Nad tym lasem mogił i krzyży góruje  pomnik – mogiła Wizunasa Szydłowskiego Chorążego Ziemi Witebskiej.

  Pod koniec 1864 roku  do szpitala ss. Miłosierdzia we Lwowie został przyjęty ranny powstaniec z przestrzeloną prawą ręką. Po dość długim leczeniu opuścił szpital, jednak jego zraniona ręka już nigdy nie uzyskała  pełni władzy, była sztywna. Zwracano się do niego „Panie Szymonie”. Ten skromny człowiek o szlachetnych rysach twarzy pracował w klasztorze jako parobek. Opuszczał klasztor tylko wtedy  żeby wziąć udział w zebraniach weteranów lub uczestniczyć w narodowych świętach. Pan Szymon stał się postacią charakterystyczną  dla miasta Lwowa. Chodził  w prostym siermiężnym ubraniu, które zachował z czasów powstania. Ubiorem swym przypominał postacie powstańców  z rysunków grottgerowskiego cyklu „Lituania”. Cechowało go to, że na uroczystości patriotyczne zabierał ze sobą  sztandar powstańczy, który przyniósł ze sobą do Lwowa. Z czasem charakterystyczna  postać Pana Szymona zrosła się  z Towarzystwem Uczestników Powstania …. 1863/64 i  wraz ze swoim sztandarem stał się jego chorążym.

Nie byle jaką postacią był Pan Szymon Wizunas  z Moczydłów Szydłowski bo tak brzmiało jego nazwisko. Podczas uroczystości rocznicowych Unii Polsko – Litewskiej gdy na polach horodelskich powiewały sztandary wszystkich województw Rzeczypospolitej  Wizunas Szydłowski niósł  sztandar ziemi witebskiej wzięty z         kościoła w Surażu na Witebszczyźnie.

Sztandar wykonany był z tkaniny adamaszkowej koloru wiśniowego. Na jego awersie na przyszytym lnianym płótnie, na szaroniebieskim tle w owalu wymalowana była postać  Matki Boskiej Częstochowskiej otoczonej herbami Polski, Litwy i Rusi. Kompozycję tę zwieńczała królewska korona. Na rewersie  sztandaru do adamaszkowej tkaniny przytwierdzone  było lniane płótno, na którym wymalowana była postać św. Kazimierza patrona Litwy. Sztandar zdobiły  dwie wstęgi w kolorze wiśniowym. Na jednej był napis wyhaftowany srebrną nicią : „Witebska Ziemia” oraz znak Pogoni. Na drugiej haft „1861” oraz Orzeł Polski.

Wkrótce po wybuchu powstania styczniowego miasteczko Suraż zostało zajęte przez oddział Władysława Łosia, w którym walczył Wizunas Szydłowski. Wyniesiono wówczas z surażowskiej świątyni sztandar, który wraz z młodym chorążym Wizunasem uczestniczył w bitwach pod  Łosicami i Brześciem Litewskim. Bitwa pod Czerwonką w Augustowskim była ostatnią  dla chorążego. Ciężko ranny w prawą rękę ukrywał się  w wiejskiej chacie. Kiedy poczuł się lepiej wyjechał do Lwowa. Przy sobie miał sztandar, z którym nie rozstał się do końca życia. Umarł we Lwowie w 1908 (?) roku.

Serdecznym przyjacielem zmarłego chorążego był oficer z 1863 roku Józef Nieczuja – Miniewski (1841 – 1926). Podobno znali się już jako absolwenci Akademii Wojskowej w Petersburgu gdzie uczestniczyli w zebraniach tajnego kółka młodzieży polskiej. Po ukończeniu akademii Miniewski jako inżynier wojenny rozpoczął  służbę wojskową. W 1861 roku podał się do dymisji, podczas

powstania  jako szeregowiec walczył w oddziale Śmiechowskiego. Jako porucznik brał udział w bitwach pod Przedborzem, Lubochnią, Studzienną i Radkowem. W bitwie pod Małogoszczą jest już rotmistrzem, gdzie zostaje ranny. Mianowany pułkownikiem formuje oddział, w którym walczył i zginął  5maja 1863 roku pod Krzykawką Francesco Nullo. Dowodził wyprawą na Radziwiłłów. Po powstaniu pracował jako inżynier przy budowie Kanału Sueskiego.

 Józef Miniewski w powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” to inżynier Tarkowski ojciec głównego bohatera Stasia Tarkowskiego. W 1870 roku powraca z niemałym kapitałem do Lwowa. Po śmierci Wizunasa Szydłowskiego pieniądze te przeznacza na budowę pomnika, który zamawia w pracowni kamieniarsko – rzeźbiarskiej Aleksandra Zagórskiego. Pomnik ten staje się jednym z ciekawszych i najbardziej znanych na cmentarzu  Łyczakowskim. Przedstawia on postać Wizunasa Szydłowskiego ubranego w swój siermiężny mundur trzymającego w lewej ręce powstańczą chorągiew Ziemi Witebskiej. Uniesiona prawa dłoń  symbolicznie wskazywała  drogę do niepodległej Polski. Postać ta ustawiona została na rustykalnym cokole wyobrażającym szczyt góry ozdobiony panopiliami. Z tyłu cokołu wykuto napis: „Szymon Wizunas Szydłowski Chorąży Ziemi Witebskiej + 1908 ” a na przedzie   ułożono dwie granitowe tablice.

 

 Na pierwszej ozdobionej krzyżem i gałązką wawrzynu wykuto napis:

 (Tablice w oryginalnym układzie i treści) 

 

                          Z  PROCHOW NASZYCH POWSTANĄ MŚCICIELE

                                                                    

                                                        I

                                                ____I____

                                                        I

                                                        I

                                                        I

 OSTATNI CZŁONKOWIE                                           RZĄDU                 NARODOWEGO                                                     STRACENI               5.VIII.1864 R.                                                  W WARSZAWIE

                                                                              

 

JEZIORAŃSKI JAN                                                                         TOCZYŃSKI  JÓZEF

                                                  TRAUGUTT ROMUALD

KRAJEWSKI RAFAŁ                                                                      ŻULIŃSKI  ROMAN

 

                               OFIAROM    w   SOŁOJÓWCE   28 IV – 10 V 1863

BIESADOWSKI JÓZ.  PIESZYŃSKI BOLES.  PRZEDPESKI GOTTF.

BOBOWSKI FRANC.  DOROZYŃSKI JÓZEF.  STRZELCZEWSKI ALEKS.

JURJEWICZ ANTONI. PRZEDRZEWIRSCY.  KOŚCIUSZKO ANTONI

SZARAMOWICZ WŁAD.  IZBICKI.  ZIELIŃSKI.  KOSKO JAN.  KRYPSKI.

WASILEWSKI ALEKSY. PERETIAKOWICZ ADOLF.  WOŁONCEWICZ ŁUCYAN.

WASILEWSKI WINCENT.  WYHOWSKI STEFAN. KURZAŃSKI WIENCZYSŁ.

                                       POLEGLI i STRACENI W R. 1863/4

Ks. BENVENUTO MAŃKOWSKI. BEZKISZKIN MATEUSZ. BILIS ADAM.

BOBROWSKI STEF. BÓBR ALEKS. BOLEWSKI XAWERY. BRZÓSKA STAN.

BOŃCZA BLESZCZYŃSKI KAZ. CHMIELEWSKI ZYG. CZECHOWSKI WŁAD.

CIESZKOWSKI TEODOR. CIUCHNA MAT. MICH. CZACHOWSKI DYONIZY                                                                              

CZYŻEWSKI  ANT. DALEWSKI TYTUS. DENISIEWICZ  ANDRZ. DOMAGALSKI.

DOBRMANOWSKI MIECZYS. DOWNAROWSKI. DRUŻBACKI MAURYCY.

EMINOWICZ WŁAD.  ENGLERT WŁAD. Ks. FALKOWSKI ADAM. FRANKOWSKI LEON.

GODLEWSKI FR. HAUKE ALEKS. HRYCIUK JAN. HORODYNSKI – Korczak FR.

                                    JANKOWSKI JÓZEF.  KALINOWSKI KONSTANTY.

 

Na drugiej tablicy napis brzmiał:

 

KONOWICZ WŁAD. KOSKOWSKI WLAD.

Ks. KONARSKI AGRYPIN. LELEWEL-BORKOWSKI MARC.

MAŁECKI DOMINIK.
MIELECKI KAŹM.                                                                                                                                                                                       
Ks. MACKIEWICZ.ANTONI.  NULLO FRANC.

NARBUTT LUD. NECZAJ. NYARY EDWARD

OSIECIMSKI WINC. OSKIERKO MICH. OTTO ESTERH.

PADLEWSKI WŁAD. PADLEWSKI ZYGM. PLATER LEON.

PRZYBYŁOWICZ JAN. POTIEBNIA ANDRZ. RAWICZ WŁAD.

ROMANOWSKI MIECZYSŁ. RUDZKI BRON. SUZIN PAWEŁ.

SIERAKOWSKI ZYG. SKAZULIS KAŹM. TARNOWSKI J.

TOPUR ZWIERZDOWSKI LUD. URAGON PODHALUZIN MITROFAN.

WIŚNIEWSKI LESZEK. WOLSKI FRANC. WOLSKI KAŻM.

LEON JUNG DE BLANKENHEIM. ZDUŃCZYK AD. ŻELECHOWSKI IGN.

 

Pomnik ustawiono na mogile Wizunasa Szydłowskiego, ogrodzono kamiennymi słupami, do których za pomocą żelaznych kulistych uchwytów  zaczepiono łańcuchy. W lipcu 1909 roku z okazji uczczenia pamięci straconych i poległych w 1863 i 1864 roku uroczyście osłonięto „Pomnik Chorążego Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego”. Na uroczystość przybyło jeszcze liczne grono weteranów i zaproszonych gości, przemawiał Biskup Władysław Bandurski, powstaniec dr Bronisław Dulęba oraz prezydent miasta Lwowa Stanisław Ciachciński. Wraz z latami na rustykowym cokole pomnika zaczęło przybywać małych kamiennych tabliczek z dodatkowymi nazwiskami poległych i straconych powstańców styczniowej rebelii. Tym sposobem doczepiono 18 tabliczek, na których umieszczono około 40 nazwisk.

Poza wzgórzem na pozostałym obszarze Łyczakowskiego cmentarza jest jeszcze ponad czterysta nagrobków powstańców styczniowych. Spoczywają pod nimi szeregowi powstańcy, podoficerowie, oficerowie oraz trzech generałów:

Antoni Jeziorański (1821 – 1882), uczestnik powstania węgierskiego i wojny krymskiej. Podczas powstania wsławił się w bitwie pod Kobylanką. Uczestnik wojny francusko – pruskiej. Po dziesięciu latach tułaczki po Europie osiadł we Lwowie gdzie zmarł.

Michał Jan Heidenreich (1831 – 1886) znany pod pseudonimem Kruk, który stoczył zwycięską bitwę pod Żyrzynem, w której powstańcy zdobyli 200 tys. rubli. Po powstaniu osiadł we Lwowie gdzie założył dobrze prosperujący warsztat pończoszniczy.

 Oraz trzeci generał wojsk powstańczych Józef  Śmiechowski (1798 – 1875) major w powstaniu listopadowym. W 1863 generał walczący w cieniu Langiewicza i Jeziorańskiego. Uczestnik bitwy pod Chrobrzem, Grochowiskami oraz pod Igołomią.

  Ze znanych oficerów powstańczych należy wymienić Bronisława Dołęgę-Dziakiewicza (1831-1893) sztabskapitana artylerii rosyjskiej, majora wojsk powstańczych ciężko rannego pod Mysłowem. Po powrocie z zesłania z Nerczyńska osiedla się we Lwowie.

Barwną postać Karola Kality (1830 – 1919) znaną pod pseudonimem Rębajło, żołnierza Legi Polskiej na Węgrzech, uczestnika wojny krymskiej oraz kampanii włoskiej. W powstaniu walczył w randze majora. Jako inżynier budował mosty i drogi w Philippolis . Na starość wraca do Lwowa. Autor cennych pamiętników.

Jan Stella – Sawicki (1831 – 1911) znany jako „pułkownik Struś”. Absolwent petersburskiej Akademii Sztabu Generalnego, pułkownik armii carskiej. W 1863 zaciągnął się w szeregi powstańcze. Walczył pod Radziwiłłowem. Po powstaniu ukończył studia medyczne. Wiele pisał z zakresu historii sztuki, literatury i medycyny.

 Jozef Adam Grekowicz (1834 – 1912) kapitan wojsk rosyjskich, mianowany pułkownikiem, walczył pod dw.Kurowskiego, potem w Lubelskim pod dw. Heidenreicha Kruka. W Paryżu ukończył studia, był inżynierem, pracował w Bośni, na San Domingo, a od 1886 roku przebywał w Galicji. Zmarł we Lwowie.

 Józef Kajetan Janowski (1832 – 1914) „ostatni” członek Rządu narodowego, architekt, autor pamiętników. Na jego uroczystości pogrzebowej przemawiał Józef Piłsudski.

Nie brak jest mogił „szarych” powstańców, którzy po powstaniu dzięki swoim  talentom przekroczyli  próg przeciętności. Do nich należał Karol Armatys (1833 – 1872) przedsiębiorca handlowy, właściciel warsztatu kuśnierskiego i założyciel pierwszego parowego tartaku we Lwowie.

Adam Dominik Bartoszewicz (1838 – 1886) Litwin, wydawca i literat, założył Księgarnię Polską oraz słynne wydawnictwo „Bibliotekę Mrówki”.

 Trudno wymieniać wszystkich a nawet tych wielce zasłużonych z grona rycerskiej garści 1863 roku spoczywających na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie .Każdego z nich owiewa legenda jako uczestnika zbrojnej rebelii. Korzystając z prawa piszącego przywołałem tylko niektórych.

Jeszcze przed końcem wojny za tzw. „pierwszych Rusków” znikł na cmentarzu łyczakowskim drewniany powstańczy krzyż. Po 1945 roku górka powstańców  wraz z pomnikami i lasem stalowych krzyży na powstańczych mogiłach ulegała stopniowej dewastacji. Nie była ona wyjątkiem. Niszczał cmentarz łyczakowski jak i cmentarz Orląt  Lwowskich. W roku 1985 pracujący na kontrakcie w ówczesnym ZSRR pracownicy firmy ENERGOPOL rozpoczęli renowację cmentarza Orląt Lwowskich oraz górki powstańczej.

Rewitalizacja cmentarza insurgentów styczniowych została zakończona w latach 1988 na 1989 rok. Ustawiono powalone żelazne krzyże i kamienne pomniki. Pomnik Wizunasa Szydłowskiego poddany renowacji w 1984 roku znów zaczął górować nad powstańczymi mogiłami. Jednak cmentarzyk nie odzyskał dawnej świetności sprzed drugiej wojny światowej

. Nie udało się odnaleźć wszystkich żelaznych krzyży, fragmentów a nawet całych  kamiennych nagrobków. Przy pomniku Chorążego Towarzystwa Weteranów na rustykalnym cokole zabrakło kamiennych penopili oraz dużej drugiej granitowej tablicy. Ubyło też małych kamiennych tabliczek. Obecnie cmentarzyk na górce powstańczej wymaga ponownego remontu. Ale ważne że jest, że istnieje, jak istnieje pomnik Wizunasa Szydłowskiego, którego zdjęcie zamieszczają wszystkie foldery i przewodniki po cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

 

Autor: Tadeusz Loster

 

Ilustracje wg kolejność:

1. Krzyż Powstania Styczniowego na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, lata 30-te XX w.

2,3,4. Górka powstańcza – las mogił i krzyży.

5. Nagrobek Bronisława Szwarce członka Rządu Narodowego, stan z 2005 roku.

6. Nagrobek Stanisława Frankowskiego komisarza Rządu narodowego, stan z 2005 roku.

7. Wizunas Szydłowski ze sztandarem powstańczym Ziemi Witebskiej.

8. Pułkownik Józef Miniewski w mundurze weterana powstania styczniowego, 1924 rok.

9. Pomnik Wizunasa Szydłowskiego chorążego Towarzystwa Uczestników Powstania …1863/64. ,zdjęcie wykonane w 1908 roku przez pracownię Edwarda Trzemeskiego na zamówienie płk.J. Miniewskiego.

10. Pomnik Wizunasa Szydłowskiego, stan lata 30-te XX wieku.

11,12. Pomnik Wizunasa Szydłowskiego, stan 2005 rok.

Ilustracje nr 2,3,4,5,6,11,12 fot. Tadeusz Loster

Ilustracje nr 1,7,9  fotografie ze zbiorów autora

Ilustracja nr 8 fotografia ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Olkuszu