Niezależna Gazeta Obywatelska

W 1993 r. pewien młody naukowiec niemiecki z rozbrajającą szczerością powiedział:  – Na Śląsku Opolski mamy mniejszość niemiecką, w Katowickim panuje nieco inna sytuacja, musimy trochę poczekać, ale wasze ziemie zachodnie (i tu rozłożył ręce) – nie będziemy robić nic, same wpadną nam w ramiona.

 Śląsk Opolski

Na Opolszczyźnie członkowie mniejszości niemieckiej, o swoich liderach (dawniej wielu z nich związanych z PZPR) mówią: – Ci którzy kiedyś byli „Gross”, dziś też są „Gross”. Z czterech posłów i jednego senatora w ostatnim parlamencie pozostało im dwóch przedstawicieli w obecnym Sejmie.

Były senator mniejszości Gerhard Bartodziej w „Schlesische Wochenblatt” (organie prasowym mniejszości) opublikował 10 pkt. Stanowiących zarazem swoisty rachunek sumienia i komplet przykazań na przyszłość. Czytamy w nim min.:  „Trzeba pozbyć się martwych członków, którzy nie płacą składek (pkt. 1)… Trzeba podnieść wysokość składek i powiązać członkostwo z abonamentem gazety (pkt. 3)… Trzeba być obecnym w wielu organizacjach i instytucjach, od rady parafialnej aż do Sejmu i rządu (pkt. 7)”. Artykuł kończy się znamiennymi słowami: „Czas pracuje przeciwko nam: jesteśmy coraz słabsi i jest nas coraz mniej. Czas pracuje dla nas, Polska jest blisko członkostwa w NATO i dąży do Unii Europejskiej”.

Po ośmiu latach działalności Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego  Niemców na Śląsku Opolskim wszyscy mają do siebie pretensje: wysocy urzędnicy niemieccy do mniejszości, że nie chce uczyć się języka niemieckiego i że nie używa go na co dzień; członkowie mniejszości do liderów, że nadmiernie się bogacą, a liderzy, że ich poddani nie chcą na nich głosować. Wobec takiej sytuacji mniejszość nie ma innego wyjścia i musi iść do przodu.

I właśnie wystąpiła z wnioskiem do swoich gmin o zmianę ulic z polskich na niemieckie – wbrew traktatowi polsko-niemieckiemu. Taki jest właśnie sens istnienia mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim.

Sytuacja była jednak sztuczna od samego początku. Nadzieję rządu niemieckiego na polityczne odbudowanie niemieckiej strefy kulturowej na Opolszczyźnie (art. 116 Ustawy Zasadniczej RFN) za pomocą mniejszości niemieckiej, znakomicie zneutralizowało samo społeczeństwo niemieckie w Niemczech. Tym Ślązakom, którzy ze Śląska wyjeżdżali jako 150-procentowi Niemcy, w Niemczech powiedziano wprost, że są Polakami. Eksperyment nie mógł się udać, ponieważ od Fryderyka II poprzez Bismarcka i Hitlera do dziś jest wiadomo, że językiem serca Ślązaków jest gwara śląska, a więc języka Jana Kochanowskiego. Ale potrzeba dyskusji na Opolszczyźnie skończyła się i wszyscy chcą mieć już spokój. Polityka jednak robiona jest nadal.

Śląsk Katowicki

Cała sztuczność sytuacji na Opolszczyźnie odsłonięta została w pełni w momencie pojawienia się Związku Ludności Narodowości Śląskiej (ZLNŚ). Poparcie dla ruchu wydaje się rosnąć w obu częściach Górnego Śląska. Jego działacze mówią: – odbiliśmy się od Polski i Niemiec, powinniśmy pomyśleć o sobie. Ten tak niby oczywisty wniosek, w praktyce okazuje się całkiem tragicznym, ponieważ śląskość – płaszczyzna, w której Ślązacy dotychczas znajdowali azyl i naturalny punkt odniesienia dla siebie, stała się nagle polityczna. Ślązacy tracą więc to zakole kulturowe, w które nikt dotąd nie ingerował. Tragedia polega na tym, że wraz z „zakolem” tracą powietrze. Iście diabelski to pomysł.

W Katowickim, gdzie mieszka inteligencja śląska wykształcona w drugim pokoleniu w Polsce – potrzeba dialogu jest jeszcze naturalna i wyraźna. Tam toczy się dyskusja na temat tożsamości, zupełnie na innym poziomie niż w pozostałej części Polski. Ukazuje się też dobry miesięcznik społeczno-kulturalny „Śląsk”. Jego redaktor naczelny Tadeusz Kijonka na jednej z sesji powiedział, że legioniści i AK-owcy byli tak samo prześladowani jak powstańcy śląscy oraz, że decyzje dotyczące Śląska nie zapadały w Warszawie, lecz w Moskwie. A interes Polaków i Ślązaków jest taki sam… Ważne jest to, że już dziś, jakby „z marszu” odrzucona została największa przeszkoda – niechęć jako punkt odniesienia we wzajemnych stosunkach. Istnieje więc szansa pełnego pojednania i oddania Ślązakom pełnej prawdy.

Musimy więc zacząć od robienia porządków u siebie, zanim przyjdzie obcy kapitał głodny rynków i taniej siły roboczej. Musimy zrobić to jeszcze przed czekającym nas naporem zwrotu poniemieckich majątków, na całych ziemiach odzyskanych i na Śląsku.

 

Ziemie zachodnie

W przylegających bezpośrednio do granicy czterech województwach (jeleniogórskie, zielonogórskie, gorzowskie i szczecińskie) nie ma jeszcze potrzeby dyskusji, ale ludzie wypowiadają się jeszcze zupełnie swobodnie. Jeżeli na Śląsku widać jakąś polską perspektywę, to na ziemiach zachodnich istnieje tylko jedna – niemiecka! Los pozostawionej tam ludności pozostawiony jest samopas, a utrzymanie polskości zawisło na różnicy cywilizacyjnej i kulturowej oraz mających w przyszłości wyniknąć z niej antagonizmów. Zamieszkała tam ludność jest przygotowana do obrony polskich interesów. Oznacza to, że w pewnym momencie może zacząć ich bronić sama. Na ziemi Lubuskiej np. drzemią dwa potężne etosy: kresowy i wielkopolski.

Tajemnicą poliszynela jest wykup ziemi. Potrzebne są więc odpowiednie uregulowania prawne, polska perspektywa i świadomość zagrożenia.

Na Śląsku Opolskim nie powstała poważniejsza przeciwwaga w stosunku do mniejszości niemieckiej. Przyczyną była min. obietnica pomocy w budowie infrastruktury na wsiach, budowy szpitali , ale także umiejętna propaganda. W Katowickim inaczej, w odpowiedzi na pojawienie się ZLNŚ powstał Związek Obrony Polskości Śląska, w skład którego wchodzą też Ślązacy

Cały pas ziem zachodnich i północnych połączony jest bardziej z przyszłością polskiego sektora turystyczno-wypoczynkowego niż jakiegokolwiek rolniczo-przemysłowego. Tam podskórnie i niezauważalnie toczy się rozgrywka, nie tylko o przyszły polski budżet, ale również o wolność i szansę nieskrępowanego rozwoju przyszłych polskich pokoleń młodzieży. Niestety, państwo polskie i ojcowie rodzin niewiele mają tam do powiedzenia. Być może rację miał ów butny młody niemiecki naukowiec twierdząc, że ziemie same mogą wpaść w niemiecki obszar wpływów i dyrektyw.

Artykuł ukazał się w „Naszym Dzienniku” z 14.05.1998 r.

Ps. Dziś mniejszość niemiecka na Opolszczyźnie wyraźnie spuściła z tonu, za to „zagotowało” się w Katowickim. Na ziemiach zachodnich dorosło trzecie pokolenie, które nie ma już resentymentów kresowych, poznańskich lub „centralnopolskich” – czuje się u siebie: buduje własne domy, zakłada prywatne firmy. Ale jednocześnie osłabione zostały tam więzi z przekazem kulturowym starszych. Nie jest tak oczywiście do końca, ale zacierają się już różnice, niegdyś wyraźne, które z korzyścią dla Polski mógł wykorzystać PRL. Oczywiście tego nie zrobił i młode pokolenia urodzonych na ziemiach odzyskanych samodzielnie zaczęło „sadzić swoje drzewa” i zapuszczać własne korzenie. Ciekawy jestem jak widzą swoją przyszłość i na czym chcą oprzeć swoją stabilizację lub przyszłe plany życiowe? Na ziemiach zachodnich i północnych nie obserwuje się takiego tarcia kulturowego, jak na Śląsku, tam przyrost słoi kulturowych następuje spokojniej, a czasami wręcz w sposób niewidoczny. Nie mniej jednak ogólna sytuacja pod kątem kulturowym i politycznym jest chyba bardziej niebezpieczna niż na Śląsku.

Śląsk katowicki po Opolszczyźnie przejął ferment kulturowy, jest on oczywiście bardziej naturalny i być może czeka na odpowiedź z województwa opolskiego, ale jednocześnie ma swoją specyfikę. Śląska droga jest otwarta, śląski ferment kulturowy nie dojrzał jeszcze do swojej pełnej postaci. Być może ci Ślązacy, którzy się z nim identyfikują wiedzą już gdzie jest ich miejsce, ale jeszcze do końca nie mogą pogodzić się z faktem, że polskość wiele wnosi do ich życia codziennego. Do dziś nie mogą zrozumieć tego, co w XIX w. zrozumieli: Lompa, Stalmach, Miarka, Korfanty i wielu innych Polaków śląskich.

Proszę Państwa, dziś, jeżeli mogę, poprosiłbym o Państwa opis aktualnej sytuacji i głos w tej sprawie, bowiem cały pas Polski zachodniej jest traktowany po macoszemu. Jeżeli Śląsk istnieje w publicystyce, to ziemie odzyskane wciąż traktowane są jak jakieś zaklęte tabu. To powinno się w końcu zmienić. Zapraszam do rozmowy.

Autor: Ryszard Surmacz