Niezależna Gazeta Obywatelska

Roman Stanisław Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 r. w Kamionku (obecnie dzielnica Warszawy) w rodzinie rzemieślniczej. Był wybitnym polskim politykiem, publicystą politycznym, działaczem niepodległościowym, Ministrem Spraw Zagranicznych, posłem na Sejm Ustawodawczy RP, współzałożycielem Narodowej Demokracji (endecji, ruchu narodowego) i główny ideologiem polskiego nacjonalizmu.

W 1875 r. R. Dmowski rozpoczął naukę w warszawskim gimnazjum, a w wieku 17 lat (1881 r.) założył tajne kółko uczniowskie pod nazwą „Strażnica”, którego głównym zadaniem był opór przed rusyfikacją, wyrażony w tajnych wykładach z języka polskiego, historii, geografii i literatury polskiej. We wrześniu 1886 r. Dmowski wstąpił na wydział fizyczno-matematyczny Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (na sekcję nauk przyrodniczych) i po czterech latach nauki ukończył studia, a po złożeniu rozprawy pt. Przyczynek do morfologii wymoczków włoskowatych otrzymał tytuł doktora nauk przyrodniczych. W czasie studiów wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej („Zet”) oraz Ligi Polskiej.
„Zet” był konspiracyjną organizacją założoną przez Zygmunta Balickiego, wśród młodzieży akademickiej. Powstała zaś w 1887 r. Liga Polska była konspiracyjną, trójzaborową organizacją niepodległościową, założoną w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego, lepiej znanego pod literackim pseudonimem Teodor Tomasz Jeż. Aktywność Dmowskiego nie uszła uwadze policji – od sierpnia 1892 r. do stycznia 1893 r. odsiadywał wyrok w X pawilonie Cytadeli warszawskiej. 5-cio miesięczny pobyt w więzieniu wywarł decydujący wpływ na plany życiowe Dmowskiego, przesądzając ostatecznie o poświęceniu się polityce. Z jego inicjatywy w kwietniu 1893 r. rozwiązano Ligę Polską, a na jej miejsce powołano Ligę Narodową. Program Ligi przedstawił Dmowski w wydanej anonimowo broszurze „Nasz patriotyzm”. Główną zasadą w niej zawartą był prymat interesów narodowych.
„Odpowiednio do położenia politycznego każdej dzielnicy musimy uznawać rozmaity stosunek do rządów zaborczych, musimy się godzić na rozmaite, odpowiadające warunkom miejscowym środki działania, ale nie zmienia to w niczym ogólnej zasady, wg której każdy czyn polityczny Polaka, bez względu na to, gdzie jest dokonany i przeciw komu skierowany, musi mieć na widoku interesy całego narodu”. W 1893 r. za zorganizowanie demonstracji został objęty zakazem pobytu na obszarze całego zaboru rosyjskiego przez okres 5 lat. Udając się na zesłanie osiadł w Mitawie (obecnie na Łotwie). W 1895 r. udał się do Lwowa, gdzie od lipca tegoż roku przejął redakcję „Przeglądu Wszechpolskiego”. Od stycznia 1896 r. przystąpił również do redagowania pisma Jan Ludwik Popławski. W latach 1895-1905 „Przegląd Wszechpolski” był głównym ideowym pismem ruchu narodowego. Ruch narodowo-demokratyczny pod wodzą Dmowskiego, stał się jednym z głównych składników polskiego życia politycznego w początkach XX w. Nakaz myślenia na ile było to możliwe, działania politycznego, zgodnego z jednym, wspólnym dla wszystkich Polaków interesem narodowym, był głównym zadaniem sformułowanym w programie ruchu opublikowanym w 1897 r. Od tego roku Liga Narodowa podjęła się tworzenia we wszystkich zaborach stronnictwa politycznego, które mogłoby podjąć legalną działalność. Rok 1897 powszechnie przyjmuje się jako datę powstania Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego.
W 1902 r. (najpierw w „Przeglądzie Wszechpolskim”) ukazała się jedna z najważniejszych książek Dmowskiego – „Myśli nowoczesnego Polaka” będąca swoistym wyznaniem wiary narodowej Dmowskiego. Dmowski pisał m.in. „Jestem Polakiem – więc mam obowiązki polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam typ człowieka”. W początkach naszego stulecia Dmowski wiązał nadzieje z oczekiwanym kryzysem wewnętrznym Rosji. Potwierdziły się one wraz z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej w lutym 1904 r., a następnie, rok później z rewolucji. Po wojnie rosyjsko-japońskiej i po rewolucji 1905 r. Dmowski zalecał współpracę, a nawet sojusz z partnerem słabszym w danym układzie – takim partnerem była wówczas Rosja. Cały swój program polityczny, w takim zakresie jaki był wówczas możliwy do ujawnienia zawarł w słynnej publikacji „Niemcy, Rosja i kwestia polska” wydanej w 1908 r. Dokonał w niej chłodnej, opartej na szerokiej wiedzy, analizy sytuacji politycznej Polski położonej między Rosją a Niemcami. Wnioski jakie z tej analizy wyciągnął, zaszokowały wówczas wielu Polaków i do dzisiaj są aktualne. Dmowski był zagorzałym przeciwnikiem politycznym Józefa Piłsudskiego i jego planów rozszerzenia granic II RP zbyt daleko na wschód od Linii Curzona poprzez stworzenie państwa federacyjnego – wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski. Był twórcą inkorporacyjnej koncepcji państwa narodowego, zakładającej polonizację ludności niepolskiej za tą linią.

W czasie I wojny światowej, w sierpniu 1917 r. Dmowski utworzył w Paryżu Komitet Narodowy Polski, złożony z działaczy ze wszystkich trzech zaborów. W 1918 r. objął zwierzchnictwo nad tworzącą się pod dowództwem Józefa Hallera armią polską we Francji. Następnie zyskał uznanie Komitetu Narodowego za przedstawicielstwo Polski przez państwa sprzymierzone. W 1919 r. był delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu. 28 czerwca Dmowski obok Paderewskiego, jako jeden z dwóch polskich sygnatariuszy podpisał w imieniu Polski Traktat Wersalski, który jako pierwszy dokument uznawał Polskę jako państwo w formie prawnomiędzynarodowej oraz walnie przyczynił się do zapewnienia Polsce miejsca wśród państw zwycięskich. Było to nie tylko rezultatem wielu wysiłków dyplomatycznych z lat wojny ale i okresu powojennego. Było to owocem trzydziestoletniej, przemyślanej i wytrwałej pracy politycznej całego ruchu narodowego, usilnie zabiegającego o odzyskanie, a następnie obronę zachodnich kresów Polski. W 1923 r. Dmowski pełni funkcję ministra spraw zagranicznych. W 1925 r. ukazała się jego praca „Polityka polska i odbudowanie państwa”, sumująca wysiłek Dmowskiego oraz dorobek całego ruchu narodowego w walce politycznej i dyplomatycznej o odzyskanie przez Polskę niepodległości. W owym czasie Dmowski począł powoli wycofywać się z życia politycznego. Jego stan zdrowia systematycznie się pogarszał: chorował coraz częściej i coraz poważniej. W 1928 r. w publikacji „Kościół, naród i państwo” Dmowski podkreślił znaczącą rolę, jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół – „Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznym stopniu stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu” – pisał. Z jego publikacji wywodzi się idea Polski jako „wielkiego państwa katolickiego narodu polskiego”.

Dmowski nigdy się nie ożenił, poświęcił się polityce. W opinii większości biografów jednym z powodów była nieodwzajemniona miłość do Marii Juszkiewiczowej, późniejszej żony Józefa Piłsudskiego. W sierpniu 1934 r. doznał pierwszego wylewu; po nim przyszły następne, a do tego wszystkiego dołączyły jeszcze kłopoty z sercem. Zmarł 2 stycznia 1939 r. w Drozdowie pod Łomżą. Pochowany jest w rodzinnym grobowcu Dmowskich na cmentarzu w Bródnie w Warszawie. Jego pogrzeb przybrał postać manifestacji siły obozu narodowego, szacowanej na ponad 100 tys. uczestników.

Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Roman Dmowski został 8 stycznia 1999 r., w 60. rocznicę śmierci uczczony przez Sejm RP jako mąż stanu, specjalną uchwałą. W dokumencie zapisano:

„W związku z 60 rocznicą śmierci Romana Dmowskiego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla walki i pracy wielkiego męża stanu na rzecz odbudowania niepodległego Państwa Polskiego i stwierdza, że dobrze przysłużył się Ojczyźnie. W swojej działalności Roman Dmowski kładł nacisk na związek pomiędzy rozwojem Narodu i posiadaniem własnego Państwa, formułując pojęcie narodowego interesu. Oznaczało to zjednoczenie wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej zamieszkanych przez polską większość, a także podniesienie świadomości narodowej wszystkich warstw i grup społecznych. Stworzył szkołę politycznego realizmu i odpowiedzialności. Jako reprezentant zmartwychwstałej Rzeczypospolitej na konferencji w Wersalu przyczynił się w stopniu decydującym do ukształtowania naszych granic, a zwłaszcza granicy zachodniej.

Szczególna jest rola Romana Dmowskiego w podkreślaniu ścisłego związku katolicyzmu z polskością dla przetrwania Narodu i odbudowania Państwa. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla wybitnego Polaka Romana Dmowskiego”.

 Oprac. TK