Niezależna Gazeta Obywatelska

Zamek w Toszku (woj. śląskie), położony na wzgórzu na zachód od miasta, wzniesiono  w miejscu drewnianego wczesnośredniowiecznego grodu, którego kasztelan wymieniony jest w dokumencie z 1222 r. Gród należał do książąt opolsko-raciborskich i bytomsko-kozielskich. Kilka razy był palony, odbudowywany i przebudowywany. Murowany z kamieni zamek wzniesiono na planie owalu z trapezowatym podzamczem na przełomie XIV i XV w. Warownia poważnie ucierpiała podczas wojen husyckich w latach 1429/1430 i 1433. W 2 połowie XV w. została odbudowana przez księcia cieszyńsko-oświęcimskiego Przemysława, który rezydował na zamku w Toszku. Założenie składało się wówczas z muru kurtynowego na południu, zachodu i północy i wjazdu od wschodu umocnionego przedbramiem.

Po śmierci księcia cieszyńskiego w 1484 r. zamek w Toszku przeszedł w ręce książąt opolsko-raciborskich. Po śmierci Jana Dobrego w 1532 r., ostatniego z Piastów opolskich, stał się własnością Habsburgów. Nie ominęły go kataklizmy i po pożarze w 1570 r. został odbudowany i wzbogacony w części wschodniej o budynek mieszkalny. Wynikiem tej przebudowy jest również podzamcze. Jak wynika z badań archeologicznych warownia otoczona była wówczas murami obronnymi z bastyjami basztami. W skład założenia wchodził budynek mieszkalny i bramny zbudowany na planie prostokąta, flankowany dwiema basztami. Od strony dziedzińca do budynku bramnego przylegały zabudowania mieszkalne i kaplica.

W latach 1592-1638 właścicielami warowni była rodzina von Redern, a na przełomie 1638/1639 rodzina zamożnych Colonnów. Jeden z przedstawicieli tego rodu, Kasper hrabia von Colonna był człowiekiem niezwykle wpływowym. Urodził się w 1594 r. i w młodości postawił na karierę wojskową, której ukoronowaniem był stopień pułkownika. Gdy przybył na Górny Śląsk, wykorzystał dogodny moment wojen i ideowych konfrontacji i opowiedziawszy się po stronie kontrreformacji, zrobił ogromną karierę. Był przy tym – podobnie jak potężni Oppersdorffowie z Głogówka – wierny cesarstwu i lojalny wobec Rzeczpospolitej. W 1656 r. cesarz Ferdynand III mianował go cesarskim radcą i nadał mu tytuł hrabiego Rzeszy. Nie przeszkadzało to hrabiemu być również poplecznikiem królów polskich – król Zygmunt III okazywał mu życzliwość, Władysław IV nadał mu nawet godność królewskiego podczaszego, gorliwy katolik Jan Kazimierz był jego osobistym przyjacielem, a jego żona, królowa Ludwika Maria (z rodu Gonzagów de Nevers) mianowała Colonnę zarządcą zastawnych dóbr w księstwie opolskim i raciborskim. Za tytułami i wpływami szły oczywiście ogromne pieniądze, dzięki którym zaradny Colonna stał się właścicielem olbrzymich dóbr na Górnym Śląsku.

Colona wyłożył fortunę na przebudowę i rozbudowę zamku w Toszku, którą powierzył architektowi Giovanniemu Seregni. W latach 1650 – 1666 pod okiem włoskiego mistrza warownia zmieniła swoje oblicze. Dobudowano baszty flankujące budynek bramny, wzniesiono nowy budynek pałacowy na rzucie prostokąta, flankowany dwiema narożnymi basztami. Od strony dziedzińca pojawiły się loggie i galerie arkadowe. Wzniesiono również budynek stajni, który w 1760 r. przekształcono na oranżerię. Na podzamczu północną bastyję rozbudowano na tzw. dom burgrabiego. Rozbudowano także budynek bramny, który otrzymał boniowany portal kamienny z herbem Colonny w kartuszu, datą „1666” i napisem fundacyjnym: CASPAR COMES COLONNA 1666. Było to ostatnie dzieło hrabiego, który zmarł 31 marca 1666 r. w Opolu.

Po 1707 r. zamek w Toszku wielokrotnie zmieniał właścicieli. Był w rękach Posadowskich, Kotulińskich, ponownie Colonnów, Eichendorffów, Gaschinów. W 1728 r. wybuch pożar, który zniszczył wieżę południową. Po kolejnym pożarze w 1811 r. nie podniósł się już z ruiny. Niewielkie prace remontowe przeprowadzano w latach 1894-1897, 1910, 1930-1934, 1935 i 1939. W latach 1956-1963 część zamku odbudowano według projektu Jana Gontarczyka. Obiektem zarządza obecnie Centrum Kultury „Zamek w Toszku”.

Autor: Fundacja Dla Dziedzictwa