Niezależna Gazeta Obywatelska

Plebiscyt przeprowadzono 20 marca 1921 r. Poprzedzony był dwoma powstaniami ludności Śląska domagającej się przyłączenia regionu do Polski. Plebiscyt odbył się w sytuacji niekorzystnej dla Polski, gdyż na całym Śląsku działała niemiecka administracja i policja bezpieczeństwa, która pod pretekstem dbania o porządek i bezpieczeństwo, zwalczała przejawy polskiej aktywności. Prośby o ukrócenie niemieckich gwałtów i bezprawia kierowane do Komisji Międzysojuszniczej (władzę objęła w styczniu 1920 r.) nie odnosiły żadnego skutku. W dniu 30 grudnia 1920 r. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku postanowiła, że uprawnionymi do głosowania zastaną osoby, które dnia 1 stycznia 1921 r. miały ukończony 20 rok życia i:

1. urodzili się i mieszkają w obrębie obszaru plebiscytowego (kategoria A);

2. urodzili się w obrębie obszaru plebiscytowego, ale już tam nie zamieszkują (kategoria B) tzw. emigranci;

3. nie urodzili się w obrębie obszaru plebiscytowego, ale osiedlili się tam przed dniem 1 stycznia 1904 r. (kategoria C);

4. przed rokiem 1920 zostali przez władze niemieckie wysiedleni z obszaru plebiscytowego (kategoria D).

Do udziału w głosowaniu uprawnionych było 1 220 524 osób. Wśród głosujących 19,3% stanowili tzw. emigranci górnośląscy, czyli osoby które na Górnym Śląsku się urodziły, ale z niego wyemigrowały. W 1919 r. strona polska zaproponowała, aby dopuścić do głosowania także tych Ślązaków, którzy mieszkali poza Górnym Śląskiem licząc, że pozwoli to zyskać głosy Polaków pracujących w Zagłębiu Ruhry. Międzysojusznicza Komisja zgodziła się na ten postulat, który w rezultacie obrócił się przeciw Polsce, gdyż zaledwie 10 120 osób przybyłych na plebiscyt zagłosowało za Polską, gdy tymczasem za Niemcami opowiedziało się 182 288 osób. Plebiscyt objął 1573 gminy Górnego Śląska w powiatach: bytomskim, katowickim, gliwickim, tarnogórskim, rybnickim, pszczyńskim, strzeleckim, opolskim, lublinieckim, kozielskim, kluczborskim, głubczyckim i części powiatu prudnickiego. W głosowaniu udział wzięło 1 190 846 uprawnionych. Za Polską opowiedziało się 40,4%, a za Niemcami 59,5% uprawnionych do głosowania. Podczas przeprowadzania plebiscytu został złamany zapis (korzystniejszy dla strony polskiej) wynikający z traktatu wersalskiego (widniejący w załączniku do art. 88 do tego dokumentu), według którego głosowanie miało być obliczane gminami. Niekorzystny dla Polski podział obszaru plebiscytowego, według większości w powiatach, był jedną z przyczyn wybuchu III powstania śląskiego.

Oprac. TK