Niezależna Gazeta Obywatelska

Jan Chryzostom Pasek, herbu Doliwa urodził się ok. 1636 r. w Węgrzynowicach na Mazowszu w rodzinie szlacheckiej. Był polskim pamiętnikarzem epoki baroku. Wykształcony w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej, przez 10 lat Pasek prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Pasek był awanturnikiem procesującym się nieustannie, pięciokrotnie skazany na banicję, a w 1700 r. na infamię. W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki. Od 1667 r. prowadził już stateczne życie ziemiańskie we wsi Smogorzów. W dziejach Polski zapisał się jako pamiętnikarz. Swoje Pamiętniki, spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia w latach 1690–1695, a zostały wydane drukiem w 1836 r. przez Raczyńskiego. Dzielą się one na dwie części: lata 1655–1666 – żołnierska służba Rzeczpospolitej, lata 1667–1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in. wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej. Stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX w. i w literaturze XX w. Jan Chryzostom Pasek zmarł 1 sierpnia 1701 r. w Niedzieliskach.

Oprac. TK