Sekretarz stanu w MSZ, wiceminister Jan Dziedziczak odpowiedział na interpelację nr 13 277 posła KP Kukiz’15 dr hab. Józefa Brynkusa w sprawie zasady wzajemności w zagwarantowaniu praw mniejszości narodowych, zwrotu majątku należącego do polskiej mniejszości narodowej w krajach sąsiednich i reprezentacji mniejszości narodowych w parlamencie RP. Wiceminister Dziedziczak uważa, że „(…) uprzywilejowana pozycja mniejszości niemieckiej w Polsce jest rezultatem prowadzonej w minionych latach polityki władz polskich”. Czytaj całość stanowiska MSZ!

 

Odpowiedź na interpelację nr 13277

w sprawie zasady wzajemności w zagwarantowaniu praw mniejszości narodowych, zwrotu majątku należącego do polskiej mniejszości narodowej w krajach sąsiednich i reprezentacji mniejszości narodowych w parlamencie RP

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Dziedziczak

 

Warszawa, 12-07-2017

Szanowny Panie Marszałku,

odpowiadając na interpelację nr 13277 Pana Posła Józefa Brynkusa w sprawie zasady wzajemności w zagwarantowaniu praw mniejszości narodowych, zwrotu majątku należącego do polskiej mniejszości narodowej w krajach sąsiednich i reprezentacji mniejszości narodowych w parlamencie RP, skierowaną do Ministrów Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Spraw Zagranicznych, uprzejmie przedstawiam odpowiedzi na pytania 4 i 7 ww. interpelacji, zgodnie z właściwością resortu spraw zagranicznych tj.

4. Czy istnieje tryb dopuszczalny prawem wypowiedzenia tych zapisów umowy polsko-niemieckiej z 1991 roku, które nie przewidują wzajemności np. skoro zdaniem Niemiec nie ma mniejszości polskiej na terytorium RFN, to czy możemy cofnąć status mniejszości niemieckiej w Polsce do poziomu uznanego przez Niemcy w stosunku do Polaków, mieszkających na terytorium państwa niemieckiego ?

W odniesieniu do pytania nr 4 dotyczącego istnienia prawnych możliwości wypowiedzenia tych postanowień Traktatu polsko-niemieckiego o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisanego w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r. (Dz. U. z dnia 17 lutego 1992 r.) – dalej Traktat z 1991 r., które nie przewidują zasady wzajemności uprzejmie wyjaśniam, że spośród 38 artykułów Traktatu z 1991 r. problematykę mniejszości niemieckiej w Polsce i polskiej w Niemczech regulują artykuły 20-22.

Zgodnie z postanowieniami art. 20 ust. 1: „członkowie mniejszości niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, to znaczy osoby posiadające polskie obywatelstwo, które są niemieckiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji niemieckiej, a także osoby w Republice Federalnej Niemiec, posiadające niemieckie obywatelstwo, które są polskiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji polskiej, mają prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy, do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej bez jakiejkolwiek próby asymilacji wbrew ich woli(…)”. W ust. 2 art. 20 strony ustaliły, że będą realizować prawa i obowiązki względem mniejszości narodowych zgodnie z wypracowanymi standardami międzynarodowymi^[1]. W ust. 3 tego samego artykułu strony określiły zakres ochrony, uwzględniając m.in. prawo do swobodnego posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznie, prawo dostępu, wymiany i rozpowszechniania informacji w tym języku czy uprawnienie do zakładania instytucji, organizacji i stowarzyszeń oświatowych, kulturalnych i religijnych itp.

Należy odnotować, że zgodnie z postanowieniami art. 20 w stosunku do osób uprawnionych/chronionych w Polsce zastosowano określenie „mniejszość niemiecka w Rzeczypospolitej Polskiej”, natomiast strony porozumienia nie użyły tego samego terminu w stosunku do niemieckich obywateli polskiego pochodzenia w Niemczech. W tym miejscu należy wskazać, że w prawie międzynarodowym nie wypracowano definicji mniejszości narodowej z katalogiem prawnych instrumentów jej ochrony^[2]. Jednocześnie zastosowane w Traktacie z 1991 r. zróżnicowanie terminologiczne między niemieckimi obywatelami polskiego pochodzenia w Niemczech i polskimi obywatelami niemieckiego pochodzenia w Polsce nie powinno pociągać dla tych pierwszych negatywnych skutków prawnych. W istocie, można odnotować swego rodzaju asymetryczność w poziomie zagwarantowania uprawnień polskiej mniejszości narodowej w Niemczech i niemieckiej w Polsce, ale ta nierównowaga nie wynika bezpośrednio z postanowień zawartego między państwami traktatu. Należy wskazać, że mimo zastosowania różnej terminologii względem mniejszości narodowych to zakres przyznanych w Traktacie z 1991 r. uprawnień jest identyczny, a uprzywilejowana pozycja mniejszości niemieckiej w Polsce jest rezultatem prowadzonej w minionych latach polityki władz polskich. A zatem w samym Traktacie z 1991 r. nie występuje asymetria w zakresie przyznanych obu grupom praw, a nie zastosowanie w stosunku do polskiej społeczności w Niemczech terminu „mniejszość narodowa” nie ma znaczenia z punktu widzenia prawnomiędzynarodowego. Zakres zobowiązań obu państw względem osób uprawnionych/chronionych postanowieniami Traktatu z 1991 r. jest identyczny, z pełnym poszanowaniem zasady wzajemności. Choć niechęć władz niemieckich do przyznawania polskiej grupie mniejszościowej statusu „mniejszości narodowych” w rozumieniu ich wewnętrznego ustawodawstwa może stwarzać Polonii niemieckiej pewnego rodzaju trudności organizacyjne i stanowić może dla niemieckich organów państwowych podstawę do wydawania negatywnych decyzji w niektórych konkretnych sprawach to nie zastosowanie w samym Traktacie z 1991 r. zwrotu „polska mniejszość narodowa” nie oznacza, że Polonia niemiecka nie korzysta z ochrony.

W odniesieniu do możliwości wypowiedzenia poszczególnych postanowień Traktatu z 1991 r. uprzejmie informuję, że kwestia wypowiedzenia uregulowana jest w art. 38 ust. 3 zd. 2, który stanowi, że każda strona może wypowiedzieć traktat w drodze notyfikacji na rok przed upływem okresu jego obowiązywania. Traktat zawarty został na okres dziesięciu lat przy czym podlega on automatycznemu przedłużeniu na kolejne pięcioletnie okresy jeśli żadna ze stron nie skorzysta z uprawnienia wynikającego z art. 38 ust. 3 zd. 2. W katalogu potencjalnych prawnomiędzynarodowych instrumentów rewizji traktatu istnieje możliwość jego renegocjacji i zawarcia odpowiedniego aneksu, który modyfikowałby nie do końca precyzyjne sformułowania zastosowane w art. 20 traktatu w odniesieniu do obywateli niemieckich polskiego pochodzenia w Niemczech.

7. Jak wygląda zasada wzajemności w gwarancjach udzielonych przez Polskę mniejszością narodowym w stosunku do gwarancji udzielonych Polakom w krajach ościennych?

Odpowiadając na pytanie nr 7 dotyczące zasady wzajemności w gwarancjach udzielonych przez Polskę mniejszościom narodowym w stosunku do gwarancji udzielonych w krajach ościennych uprzejmie informuję, że zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U.2017.823) do katalogu mniejszości narodowych w Polsce w rozumieniu ww. ustawy zaliczono mniejszość: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską, żydowską. Polska zawarła ze wszystkimi sąsiadami traktaty dwustronne regulujące prawa poszczególnych mniejszości narodowych. Porozumienia dwustronne zgodne są z wytycznymi wynikającymi ze standardów międzynarodowych, regulują także obowiązki jakie spoczywają na każdym z umawiających się państw. Poniżej zestawienie traktatów dwustronnych:

1. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 23 czerwca 1992 roku(Dz.U. z 1993 r. Nr 118, poz. 527) – prawa mniejszości regulują artykuły 13-17.
2. Układ między Rzecząpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy z dnia 6 października 1991 roku (Dz.U. z 1992 r. Nr 59, poz. 296). Obecnie Traktat obowiązuje w relacjach z Republiką Czeską na podstawie protokołu podpisanego w Warszawie w dniu 29 marca 1996 r., natomiast w stosunku do Republiki Słowackiej na podstawie protokołu podpisanego w Bratysławie w dniu 8 lipca 1993 r. – uprawnieniom mniejszości narodowych poświęcony jest artykuł 8.
3. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy z dnia 26 kwietnia 1994 roku (Dz.U. z 1995 r. Nr 15, poz. 71) – artykuły 13-16 dotyczą kwestii mniejszości narodowych.
4. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 roku (Dz.U. z 1992 r. Nr 14, poz. 56) – kwestii praw mniejszościowych poświęcone są artykuły 20-22.
5. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy z dnia 22 maja 1992 roku (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 291) – art. 16 dotyczy praw mniejszości narodowych.
6. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy z dnia 18 maja 1992 roku (Dz.U. z 1993 r. Nr 125, poz. 573) – kwestie praw mniejszości narodowych reguluje artykuł 11.

Regulacje dotyczące praw mniejszości narodowych ukształtowane w ww. traktatach odpowiadają standardom i zasadom prawa międzynarodowego wyznaczonym przez społeczność międzynarodową i respektują zasadę wzajemności w zakresie międzynarodowych gwarancji udzielanych przez władze Polski i władze państw sąsiedzkich. Warto odnotować, że w kwestii praw mniejszości narodowych Polska zawarła również szereg umów międzyrządowych ze swoimi sąsiadami, które dotyczą w szczególności współpracy w takich dziedzinach jak kultura, oświata, nauka czy miejsca pamięci. Poniżej przedstawiono przykładowe zestawienie międzyrządowych/międzyresortowych porozumień i programów współpracy zawartych w ostatnim czasie przez władze polskie z sąsiadami:

1. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie edukacji, podpisane w Warszawie dnia 20 lipca 2016 r. – do kwestii mniejszości narodowych odnosi się art. 8,
2. Porozumienie między Ministrem Edukacji Narodowej RP a Ministrem Oświaty i Nauki Ukrainy o współpracy w dziedzinie oświaty, podpisane w Kijowie dnia 19 stycznia 2015 r. – do kwestii mniejszości narodowych odnoszą się art. 2, 4, 5 i 7,
3. Program współpracy między Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP a Ministerstwem Kultury Republiki Czeskiej na lata 2014-2016, podpisany w Krakowie dnia 6 maja 2014 r. – zagadnienie mniejszości narodowych reguluje art. 13,
4. Program współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej RP a Ministerstwem Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej Republiki Czeskiej w dziedzinie edukacji, podpisany w Warszawie dnia 20 września 2012 r. – do kwestii mniejszości narodowych odnoszą się art. 4, 7 i 8,
5. Program współpracy między Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP a Ministerstwem Kultury Republiki Słowackiej na lata 2012-2014, podpisany w Pradze dnia 1 czerwca 2012 r. – do kwestii mniejszości narodowych odnosi się art. 14.

Z poważaniem,

Z upoważnienia Ministra Spraw Zagranicznych

Jan Dziedziczak

Sekretarz Stanu

^[1] Powszechną Deklaracją Praw Człowieka z 1948 r., Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., a także Aktem Końcowym KBWE z 1975 r.

^[2] Np. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych Rady Europy nie zawiera definicji mniejszości narodowych pozostawiając to do indywidualnego rozstrzygnięcia Umawiającym się Stronom.

***

KOMENTARZ: Stanowisko MSZ jest niekonsekwentne. O ile można się zgodzić z „uprzywilejowaniem” mniejszości niemieckiej w Polsce, to jednak status „mniejszości narodowej” ma jednak znaczenie prawnomiędzynarodowe, np. w postępowaniach przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu. Gdyby tak nie było … to pomysł śląskich separatystów z uznaniem „narodowości śląskiej” byłby kompletnie bezsensowny. Tymczasem powstał nawet projekt „Śląskiej Partii Regionalnej” , który ma w zamyśle korzystanie z preferencji wyborczych, tj. braku progu 5% dla listy wyborczej mniejszości. Tak czy siak, okazuje się, że można renegocjować postanowienia traktatu polsko-niemieckiego o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisanego w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r. (Dz. U. z dnia 17 lutego 1992 r.)! Czas zatem na taki krok …

Wypada też podziękować wadowickiemu parlamentarzyście dr hab. Józefowi Brynkusowi za cenną interpelację dla sytuacji Polaków w RFN i mieszkańców Śląska oraz Opolszczyzny.

(pac), Niezależna Gazeta Obywatelska w Bielsku – Białej