Niezależna Gazeta Obywatelska

Nakładem wydawnictwa Dębogóra, znanego z wydawnictw zakorzenionych w tradycji katolickiej, ukazał się 900 stronicowa, monumentalna (formatu B5), praca Józefa Zielińskiego występującego pod pseudonimem Mariusz Kułakowski „Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień”

Prace Kułakowskiego rozpoczyna wstęp Rafała Ziemkiewicza i przedmowa Wojciecha Wasiutyńskiego. Po opiniach publicystów zamieszczony jest rys biograficzny Dmowskiego autorstwa Ignacego Chrzanowskiego i Stanisława Kozickiego.

W części pierwszej obejmującej lata 1864-1895, czytelnicy znajdą informacje o rodzinie i młodości Dmowskiego – akt ślubu rodziców polityka, akt urodzenia i metrykę chrztu Dmowskiego, wspomnienia o Dmowskim Stefana Niebudka, Bronisława Bouffałła, Karwasińskiego, Stanisława Czekanowskiego i Marii Niklewiczowej. W części pierwszej znalazły się też informacje o czasach studenckich Dmowskiego – wspomnienia polityka z jego działalności w Zecie, wspomnienia o Dmowskim Jana Offenberga, Stefana Żeromskiego, Jabłonowskiego, Nakęskiego, Czarnockiego. Ostatni rozdział pracy poświęcony Lidze Polskiej i Lidze Narodowej. Początki działalności politycznej Dmowskiego czytelnikom przybliżają wspomnienia Hłaski, Jabłonowskiego, Tomasza Ruśkiewicza, autobiograficzne lidera narodowców, list do Żeromskiego. W rozdziale trzecim opisana jest pierwsza podróż Dmowskiego na zachód 1891-92. Część pierwszą kończy kalendarium obejmujące wydarzenia z lat 1864-1895.

W części drugiej opisane są losy Dmowskiego w latach 1895-1904. Rozdział pierwszy części drugiej przybliża czytelnikom publicystykę Dmowskiego na łamach „Przeglądu Wrzechpolskiego” i działalność w Lidze Narodowej. W rozdziale pierwszym zamieszczone są fragmenty publicystyki z „Przeglądu Wszechpolskiego”, listy polityka do Surzyckiego, Miłkowskiego, Limanowskiego, Jabłonowskiego, wspomnienia o Dmowskim Jaxy Bykowskiego, Chmielewskiego, Dębickiego, Koskowskiego Załuskiego, Jabłonowskiego. W rozdziale drugim zostały przybliżone losy Dmowskiego podczas jego wyjazdów zagranicznych w latach 1898-1900, opisane w wspomnieniach Dębickiego, Kiniorskiego, Załuskiego, listach do Reymonta, Miłkowskiego, Saporskiego. Rozdział trzeci przybliża czytelnikom działalność Dmowskiego w Krakowie w latach 1900 – 1904 na podstawie listów Dmowskiego do Surzyckiego, Reymonta, Miłkowskiego, Wasilewskiego, wspomnień o Dmowskim Załuskiego, Kozickiego, Niklewiczowej, wspomnień samego polityka. Rozdział czwarty poświęcony jest podróży Dmowskiego do Japonii, i przybliża misje polityka w cesarstwie na postawie jego relacji, listów do Miłkowskiego, Douglasa, relacji Pruszyńskiego. Część drugą kończy kalendarium wydarzeń z lat 1895-1904.

Część trzecia pracy dotyczy lat 1905-1914. Rozdział pierwszy przybliża wydarzenia lat 1905-1906 na podstawie listów do Miłkowskiego, wspomnień Jabłonowskiego, Kozickiego, Kiniorskiego i samego polityka. Rozdział drugi opisuje działalność Dmowskiego w latach 1907-1911 na podstawie wspomnień lidera narodowców, Seydy, Kiniorskiego, Harusewicza, Badeniego, Głąbińskiego, Kozickiego, Jabłonowskiego, Koskowski, Wasilewskiego, Krzesławskiego, listów polityka do Libiszowskiego. Rozdział trzeci przybliża działalność polityczną Dmowskiego w przededniu I wojny światowej, w latach 1911-1914, na podstawie wspomnień Dubanowiczowej, Jabłonowskiego, Rzewuskiego, Reymonta, Rozwadowskiego, listów Kozickiego, Wasilewskiego, Raczkowskiego. Rozdział czwarty opisuje życie prywatne lidera narodowców w latach 1907-1914 na podstawie wspomnień Kaczanowskiego, Fudakowskiego, Noyszewskiego, Libiszowskiego, Kiniorskiego, Czetwertyńskiego, Marii Niklewiczowej. Część trzecią kończy kalendarium wydarzeń z życia Dmowskiego z lat 1905-1914.

Część czwartą poprzedza kolejna przedmowa Wojciech Wasiutyńsk (pierwsze wydanie Instytutu Dmowskiego w USA składało się z dwu tomów), i obejmuje lata 1914-1919. Rozdział pierwszy opisuje losy Dmowskiego na ziemiach Polskich i w Rosji w latach 1914-15, na podstawie wspomnień Niklewiczowej, Filochowskiego, Kiniorskiego, Kozickiego, Heydla, Jabłonowskiego, Libiszowskiego, listów do Wasilewskiego. Rozdział drugi opisuje pobyt Dmowskiego w Londynie, Paryżu, Lozannie, w latach 1915-1917, na podstawie wspomnień Morawskiego, Jabłonowskiego, Platera, Kozickiego, listów do Sazonow, Zamoyskiego, Wasilewskiego. Rozdział trzeci opisuje działalność Dmowskiego w Komitecie Narodowym Polskim w latach 1917-1918 na podstawie listów do Paderewskiego, Zamoyskiego, wspomnień Wielowieyskiego, Winiarskiego, Kozickiego, przemówień Dmowskiego w USA. W rozdziale czwarty czytelnicy znajdą informacje o pracy Dmowskiego w czasie konferencji pokojowej w Wersalu w 1919 roku zamieszczone w listach do Grabskiego, Niklewiczowej, Focha, Giełguda, wspomnieniach Wasiutyńskiego, Dłuskiego, Rydlewsklego, Kozickiego, Grzymały-Siedleckiego, Szury, protokołach Komitetu Narodowego. Część czwartą kończy kalendarium działalności Dmowskiego w latach 1914-1919.

Część piata pracy obejmuje lata 1920-1939. W rozdziale pierwszym zostały opisane pierwsze lata II RP od 1920 do 1926 roku, w tym podróż Dmowskiego do Afryki, na podstawie listów do Kozickiego, Zdanowskiego, do „Gazety Warszawskiej”, Niklewicza, Smulskiego, Chrzanowskiego, Wasilewskiego, Paderewskiego, klubu poselskiego Związku Ludowo Narodowego, Reymonta, Niklewicza, Zamoyskiej, relacji Niklewicza, Głąbińskiego, Bartoszewicza, Kozickiego, Szczepkowskiego, „Dziennika Poznańskiego”, Sołtysiaka, Gluzińskiego, Korolca. Rozdział drugi opisuje działalność Dmowskiego w Obozie Wielkiej Polski i Stronnictwie Narodowym na podstawie wspomnień Brzezińskiego, Korolca, Zdanowskiego, Fenglera, Niklewicza, Kozickiego, Galińskiego, Gluzińskiego, Kowerskiego, listów do Raczkowskiego, Zdanowskiego, Kozickiego, Chrzanowskiego, Wojciechowskiego, Prądzyńskiego, artykułów i pamiętników polityka Dmowskiego. Część piątą kończy kalendarium wydarzeń z życia Dmowskiego z lat 1920-1939 i tekst poświęcony podróżom Dmowskiego.

Publikacje „Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień” kończy bibliografia zawierająca informacje o pismach i drukach Dmowskiego, korespondencji lidera narodowców, przemówieniach, referatach, wywiadach i rozmowach Dmowskiego. Oraz o publikacjach które mogą być autorstwa Dmowskiego i czasopismach narodowych. Bibliografia zawiera też informacje o pismach o Dmowskim, wydawnictwach źródłowych, pamiętnikach, opracowaniach, biografiach, czasopismach poświęconych Dmowskiemu, biogramach w polskich encyklopediach, artykułach z emigracyjnej „Myśli Polskiej” o Dmowskim drukowanych na w latach 1941-1969, powieściach opisujących lidera narodowców, literaturze obcojęzycznej poświęconej Dmowskiemu, obecności Dmowskiego w literaturze pięknej. Prace zamyka indeks nazwisk.

We wstępie do pracy Kułakowskiego, znany z popularyzowania myśli narodowej i postaci Dmowskiego, Rafał Ziemkiewicz przypomniał, że przez ostatnie kilkadziesiąt lat postać Dmowskiego była przemilczana lub w haniebny sposób szkalowana. Zdaniem Ziemkiewicza Kułakowski w swej pracy ukazuje poprzez listy Dmowskiego i opinie mu współczesnych prawdę o liderze narodowców – „ jednym z ojców naszej niepodległości”.

Wydawca książki w pracy „Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień” docenił szczególnie publikacje nieznanych dotychczas zdjęć, relacji i listów. Zdaniem wydawcy „cała ta korespondencja pokazuje Dmowskiego oczywiście, jako wybitnego męża stanu, wielkiego polityka, człowieka o niezwykle szerokich horyzontach intelektualnych i rozległych kontaktach, ale także, jako osobę bardzo serdeczną, dowcipną, z nieskrywaną potrzebą relacji z ludźmi”. Publikacja jest więc zatem interesująca i dla zawodowych historyków, i dla tych którzy dziś kontynuują walkę polityczną Dmowskiego.

Jan Bodakowski