Niezależna Gazeta Obywatelska

Wczoraj minęła 10. rocznica śmierci Czesława Niemena. Polski muzyk, kompozytor i instrumentalista zmarł 17 stycznia 2004 w Warszawie po długiej i ciężkiej chorobie.

Dzieciństwo i młodość.

Czesław Niemen urodził się jako Czesław Juliusz Wydrzycki16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach w ówczesnym województwie nowogródzkim. Pochodził z rodziny rzemieślniczej, jego rodzice pracowali m.in. przy naprawach fortepianów.

Swą przygodę z muzyką rozpoczął bardzo wcześnie, bo już w szkole podstawowej, śpiewając m.in. w szkolnym zespole oraz w chórze kościelnym. Podjął także naukę w szkole muzycznej w Grodnie, jednak po roku został z niej wyrzucony z powodu częstego opuszczania zajęć.

Przyjazd do Polski.

W roku 1958 w ramach ostatniej fali masowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich wraz z rodziną Niemen został przesiedlony do Polski. Zamieszkał w Gdańsku, gdzie rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej. Uczył się grać na fagocie. Zaczął też występował w studenckich teatrach i kabaretach w Gdańsku, śpiewając po polsku jak i hiszpańsku piosenki latynoamerykańskie. W 1958 ożenił się z pielęgniarką Marią Klauzunik, z którą miał córkę Marię. Zamieszkali w Sopocie.

Lata 60-te.

Na poważnie kariera Czesława Niemena rozpoczęła się we wczesnych latach 60-tych XX wieku. W 1962 odniósł duży sukces na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, co umożliwiło mu odbycie trasy koncertowej po kraju z zespołem Czerwono-Czarni.

Z Niebiesko-Czarnymi.

Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców -amatorów, młody Niemen zaczął występować z zespołem Niebiesko-Czarni. 10 października 1962 nagrał z nimi swój pierwszy mini album z 4 utworami, w tym ze śpiewaną przez siebie piosenką Lekcja twista.

W grudniu 1963 z grupą Niebiesko-Czarni wystąpił w słynnej paryskiej sali Olympia. W tym czasie, za namową żony Franciszka Walickiego, Wydrzycki zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym Niemen, jako atrakcyjniejszym marketingowo, ale także łatwiejszym do wypowiedzenia przez cudzoziemców^. Później oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen.

Od 18 do 20 stycznia 1964 muzyk wraz z grupą Niebiesko-Czarni występował przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie. Podobno Marlena Dietrich, słysząc Niemena była nim na tyle zafascynowana, że po powrocie do kraju, zainspirowana jego kompozycją Czy mnie jeszcze pamiętasz” napisała do utworu własny tekst, a następnie wydała utwór na swojej solowej płycie.

Z grupą Niebiesko-Czarni Niemen występował zarówno w Polsce, (m.in. na festiwalu w Sopocie w 1965), jak i za granicą: na Węgrzech i we Francji. W listopadzie 1965 wystąpił jako solista na festiwalu w Rennes. Z zespołem Niebiesko-Czarni nagrał kilka małych płyt, oraz zrealizował wiele nagrań radiowych. Najbardziej znany z tamtego okresu jest śpiewany przez Niemena kawałek „Baw się w ciuciubabkę”.  Z Niebiesko-Czarnymi artysta zakończył współpracę w listopadzie 1965 roku, po trasie koncertowej w Jugosławii.

Kariera solowa.

Czesław Niemen, choć karierę solową oficjalnie rozpoczął dopiero w roku 1965, już w trakcie współpracy z grupą Niebiesko-Czarni komponował i prezentował publicznie własne kompozycje. W 1963 wystąpił na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu z autorskim utworem „Wiem, że nie wrócisz”. Debiutował jako piosenkarz bigbitowy, śpiewając głównie rock and roll-owe piosenki w stylu grupy The Beatles oraz ballady. W roku 1964 nagrał swój pierwszy większy przebój – Pod Papugami. Po odejściu z zespołu Niebiesko-Czarni utworzył zespół Akwarele, z którym rozpoczął pierwsze występy solowe.

W kwietniu 1967 Czesław Niemen zarejestrował materiał na mini album Dziwny jest ten świat, a w czerwcu tego roku wystąpił na Festiwalu Piosenki w Opolu. Występ ten był przełomem w karierze Niemena. Wykonany utwór „Dziwny jest ten świat” zyskał wielkie zainteresowanie i sympatię słuchaczy oraz pozytywne recenzje krytyki muzycznej. Piosenka stała się najbardziej znanym z polskich protest-songów oraz wręcz hymnem młodzieży końca lat sześćdziesiątych. Od tego czasu kariera Niemena potoczyła się dynamicznie. W tym samym roku muzyk wystąpił na festiwalu w Sopocie. Wydał także swoją pierwszą studyjną płytę długogrającą. W styczniu 1968 zaśpiewał na targach MIDEM w Cannes oraz nagrał album drugi studyjny album Sukces, który został nagrodzony złotą płytą. Rok 1969 przynosi album Czy mnie jeszcze pamiętasz. W latach 60-tych Czesław Niemen wykonywał muzykę spod znaku big-beatu i rock ‘n’ rolla. Do jego najbardziej znanych kompozycji z tego okresu należą: Pod papugami, Dziwny jest ten świat, Wspomnienie (do wiersza Juliana Tuwima) Płonąca stodoła, Czy mnie jeszcze pamiętasz, Czas jak rzeka, czy Warszawski dzień.

Lata 70-te.  Rock progresywny i próby kariery światowej.

W latach 70-tych Niemen zmienił kierunek muzyczny. Powoli zaczął zmierzać w stronę ambitniejszej muzyki, adresowanej do bardziej wymagającej młodzieży akademickiej. Zaczął komponować w stylu rocka progresywnego i psychodelicznego. Trudniejsze, bardziej ambitne muzycznie utwory wydawał na kolejnych albumach. Przełomowym jest płyta Enigmatic z 1970, na której Niemen wykonał Bema pamięci żałobny rapsod do wiersza C. K. Norwida. Album ten stał się wielkim osiągnięciem muzycznym i do dziś jest regularnie wybierany jedną z dwóch najlepszych płyt polskiego rocka. Lata 70-te to także okres próby przebicia się Niemena na rynkach zagranicznych. Grupa Niemen wystąpiła w kilku krajach europejskich, gdzie zebrała pozytywne recenzje krytyki muzycznej. W styczniu 1972 w Monachium nagrano płytę Strange Is This World, a w sierpniu 1973, również w Monachium, album Ode to Venus. W1973 ukazał się też Russische lider z piosenkami śpiewanymi po rosyjsku. W styczniu i lutym 1974 w Nowym Jorku, wraz z renomowanymi muzykami sesyjnymi Niemen nagrywa płytę Mourner’s Rhapsody. Czesław Niemen zdobył pewną popularność na Zachodzie, jednak mimo tego, nigdy nie udało mu się tak naprawdę przebić do pierwszej ligi światowych wykonawców rocka progresywnego.

W latach 70-tych muzyk, od 1968 grający na organach Hammonda, z wolna rozbudował też swoje klawiszowe instrumentarium, dodając najpierw melotron, a potem, jako pierwszy polski muzyk – syntezator Mooga. Nowoczesne i drogie wówczas wyposażenie pozwoliło mu na eksperymenty brzmieniowe a z czasem także nagranie albumu z muzyką elektroniczną, który postawił go w jednym rzędzie z takimi awangardowymi wykonawcami, jak Tangerine Dream, Klaus Schulze czy Vangelis. Album elektroniczny, zatytułowany Katharsis ukazał się w 1975. W roku 1978 ukazała się kolejna płyta Niemena – Idee fixe, zawierająca na powrót muzykę z gatunku alternatywnego rocka. Dekadę lat 70-tych Czesław Niemen podsumował występami w Opolu i w Sopocie w 1979, biorąc m.in. udział w Konkursie Interwizji, podczas którego zdobył nagrodę Grand Prix.

Lata 80. Muzyka elektroniczna i ograniczenie aktywności.

Lata 80-te to okres spowolnienia w aktywności muzycznej Niemena. W roku 1980 na rynku ukazała się płyta Postscriptum, która jednak – jak podają źródła została wydana bez zgody i wiedzy artysty (wytwórnia płytowa wykorzystała opracowane przez muzyka kompozycje, przygotowywane w celach promocyjnych na targi MIDEM w Cannes, które miały odbyć się w roku 1980. Lata 80-te to okres głównie komponowania przez Niemena muzyki filmowej (wydanej w 1982 na albumie Przeprowadzka) oraz dalszego nagrywania muzyki elektronicznej. Przez krótki okres muzyk współpracował z elektroniczną grupą Kombi. Stopniowo ograniczał jednak występy do sporadycznych wystąpień. Kolejna płyta artysty ukazała się dopiero w roku 1989. Zawierała ona nowoczesną jak na tamte czasy muzykę elektroniczną.

Lata 90-te.

W latach 90-tych Czesław Niemen postanowił nieco zmienić swoją rolę w życiu publicznym. Jego działalność zaczęła koncentrować się na względach nie tylko muzycznych. Zaczął publikować felietony w miesięczniku muzycznym Tylko Rock. Zaangażował się także w walkę z piractwem na polskim rynku muzycznym. W roku 1995 wziął udział w koncercie List do R. poświęconym pamięci zmarłego rok wcześniej wokalisty grupy Dżem Ryszarda Riedla. Niemen wykonał podczas koncertu utwór Obłuda, dedykowany Riedlowi. W 1997 wraz z kilkoma innymi artystami wziął udział w nagraniu piosenki dla powodzian „Moja i twoja nadzieja”. Ponadto zajmował się malarstwem i grafiką komputerową. Koncertował sporadycznie.

Lata 2000. Choroba i śmierć.

Niemen przez kilka lat zmagał się z ciężką chorobą nowotworową; chorował na nowotwór układu chłonnego. W 2001 ukazał się jego ostatni album studyjny zatytułowany Spod chmury kapelusza. Muzyk zmarł 17 stycznia 2004 roku w szpitalu onkologicznym w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc wywołanym długotrwałą chorobą. Jego zwłoki, zgodnie z ostatnią wolą artysty, zostały skremowane. Pochowany został na cmentarzu w Starych Powązkach w Warszawie. W momencie rozpoczęcia pogrzebu, 30. 01. 2004 o godzinie 13.00, z inicjatywy Marka Niedźwieckiego, wiele stacji radiowych w Polsce wyemitowało utwór „Dziwny jest ten świat”. Niemena żegnało go ok. 2,5-3 tysięcy ludzi.

Był dwukrotnie żonaty. Z drugiego małżeństwa miał dwie córki, Natalię i Eleonorę.

Pamięć.

Czesław Niemen był bez wątpienia wybitnym muzykiem, kompozytorem i wokalistą. Jako muzyk tworzył w wielu gatunkach. Zaczynając jako artysta big-beatowy, rozwijał stopniowo formułę swojej muzyki grając z czasem rock progresywny i psychodeliczny aż po muzykę elektroniczną. Niemen jest bez wątpienia ikoną polskiej muzyki rockowej XX wieku. W 1999 w plebiscycie „Polityki” został uznany polskim artystą wszech czasów. Od 2005 r. w Słupsku corocznie organizowany jest Festiwal Młodych Talentów Niemen Non Stop pod patronatem Miejskiego Centrum Kultury w Słupsku, prezydenta Słupska i marszałka województwa pomorskiego, na którym młodzi artyści wykonują utwory Niemena.

20 lutego 2011 roku we wsi Stare Wasiliszki na Białorusi, w domu urodzenia Czesława Niemena, otwarto muzeum jego imienia.

 Tomasz Zembrzuski