Niezależna Gazeta Obywatelska

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na Polesiu. Był generałem polskim i amerykańskim, inżynierem fortyfikacji, brał udział w wojnie o niepodległość USA, wzniecił antyrosyjskie powstanie w Rzeczypospolitej oraz był Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej w insurekcji 1794.

Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I, Konstantego , zwanego zdrobniale Kostiuszko. W 1755 r. Tadeusz razem z starszym bratem Józefem rozpoczęli naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie. Ponieważ dziedzicem niewielkiego rodzinnego majątku miał być Józef, Tadeusz wybrał karierę wojskowego. Dzięki wsparciu Czartoryskich Kościuszko wstąpił w 1765 r. do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej, którą ukończył w stopniu kapitana. Następnie dzięki wsparciu księcia Adama Czartoryskiego wyjechał na pięcioletnie stypendium do Paryża, gdzie studiował w Akademii Malarstwa i Rzeźby. Po jakimś czasie Kościuszko zdał sobie sprawę z tego, że kariera malarza niezupełnie mu odpowiada. Chciał wzbogacić swoją wiedzę inżynieryjną. Nie mógł jednak myśleć o wstąpieniu do jednej z paryskich szkół wojskowych, gdyż był cudzoziemcem i nie miał dość pieniędzy. Uczył się więc sam i chodził na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych. Latem 1775 r., tuż po I rozbiorze Polski, wrócił do kraju. Nie znalazł zatrudnienia w wojsku Rzeczypospolitej, ówcześnie zredukowanym do 10 000 żołnierzy. Jesienią 1775 r. wyjechał do Drezna, a następnie do Paryża. Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce i wyruszył do USA. Rozgłos przyniósł mu wkład jego fortyfikacji do amerykańskiego zwycięstwa w bitwie pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego inżynierskich umiejętności było powierzenie mu budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Kościuszko na własną prośbę został skierowany do armii południowej. Tu także jego umiejętności inżynierskie pozwoliły odnosić Amerykanom zwycięstwa.

W uznaniu zasług, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko awansowany został 13 października 1783 r. na generała brygady armii amerykańskiej. Otrzymał też specjalne podziękowanie, nadanie gruntu (około 250 ha) oraz znaczną sumę pieniędzy, która miała być wypłacona w terminie późniejszym, w rocznych ratach. Jeszcze większym wyróżnieniem ze strony współtowarzyszy walki było przyjęcie Kościuszki, jako jednego z trzech cudzoziemców, do Towarzystwa Cyncynatów, założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.

W 1784 r. Kościuszko powrócił do Polski. 12 października 1789 r. otrzymał podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych. Wziął udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. po bitwie pod Zieleńcami odznaczony został Orderem Virtuti Militari. Kościuszko i dostał nominację na generała lejtnanta. Po przystąpieniu króla polskiego do Targowicy, wyjechał do Lipska, a potem do Paryża. Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 r. Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. W formie instrukcji trafiła ona do kraju, gdyż tu miały być przeprowadzone odpowiednie przygotowania. Krajowy ośrodek sprzysiężenia miał nieco odmienny plan działania. Przedstawiony on został Kościuszce we wrześniu 1793 r. w Podgórzu koło Krakowa. Generał stwierdził, iż przygotowania są słabo zaawansowane, a warunki wybuchu powstania jeszcze niezbyt sprzyjające i odroczył jego rozpoczęcie na czas bliżej nie określony. Trudna sytuacja w kraju zmusiła go jednak do rozpoczęcie insurekcji mimo niewykonania jego instrukcji.

24 marca 1794 r. na rynku krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. 10 października 1794 r. w bitwie pod Maciejowicami ranny Kościuszko dostał się do niewoli, po czym został uwięziony w twierdzy w Petersburgu. W 1796 r. cesarz Paweł I Romanow wypuścił Kościuszkę, który zgodził się złożyć przysięgę wiernopoddańczą, w zamian za co car wypuścił 20 000 Polaków. Kościuszko wyjechał do Stanów Zjednoczonych, jednak już w 1797 r. powrócił do Francji, gdzie wziął udział w tworzeniu Legionów Polskich. W 1799 r. spotykał się z Napoleonem – był przeciwnikiem wiązania sprawy polskiej z Napoleonem, któremu nie ufał. W 1799 r. brał udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich. W 1808 r. opublikował książkę Obroty artylerii konnej. Prawdopodobnie w 1808 r. wyjechał do Szwajcarii do Franciszka Zeltnera (wójta Solury) i zamieszkał w patrycjuszowskiej kamienicy przy Gurzelngasse nr 12. w tym domu spędził ostatnie lata swego życia. Zmarł 15 października 1817 r. w Solurze w Szwajcarii. W domu, w którym mieszkał od 1936 r. znajduje się Muzeum Kościuszki.

Oprac. TK