Niezależna Gazeta Obywatelska

11 maja 1573 r., rok po bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta, we wsi Kamień pod Warszawą odbyła się pierwsza wolna elekcja – tzn. wybór monarchy nieprzestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłosił marszałek, mianował natomiast prymas. Wybory były powszechne w obrębie stanu szlacheckiego (viritim, czyli „mąż w męża”). Inicjatorami pomysłu elekcji w systemie viritim była szlachta małopolska, a dokładniej: wojewoda sandomierski Piotr Zborowski, wojewoda krakowski Jan Firlej oraz kasztelan lubelski Stanisław Słupecki. Mieli oni „swojego człowieka” w sejmie – był to Jan Zamoyski (który został później wielkim kanclerzem koronnym i hetmanem), który ze wszystkich sił próbował przeforsować ten system elekcji. I rzeczywiście mu się udało, dzięki poparciu tego pomysłu także przez duchowieństwo, które było zaniepokojone dużą liczbą protestantów zasiadających w senacie. Od tej pory wybieranie monarchy nazywało się wolną elekcją, i w istocie była ona wolna, mógł w niej uczestniczyć każdy szlachcic, a nie tak jak w przeszłości tylko członkowie sejmu.

Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się we wsi Kamień. Później ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja – była to wieś Wola pod Warszawą, aczkolwiek elekcja, w trakcie której na króla wybrano Augusta III Sasa, również miała miejsce w Kamieniu.

W 1573 r. szlachta wybrała na króla Polski 23-letniego Henryka Walezego, którego planowano ożenić ze starszą od niego o 30 lat Anną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. Na wieść o śmierci swojego brata, króla Francji, nocą z 18 na 19 czerwca 1574 r. potajemnie w przebraniu, nie zasięgnąwszy rady senatu Walezy opuścił Kraków i udał się do Francji, aby objąć opustoszały tron.

Oprac. TK