Niezależna Gazeta Obywatelska

Konfederacja barska (1768-1772) była zbrojnym związkiem szlachty polskiej utworzonym 245 lat temu, 29 lutego 1768 r. w Barze na Podolu. Zawiązano ją w celu obrony wiary katolickiej i walki o niepodległość Rzeczypospolitej. Akt konfederacji głosił: ,,…wszem, wobec i każdemu z osobna, że rady, dygnitarze, szlachta i obywatele, gromadzi się na ratunek pohańbionej Ojczyzny, wiary, wolności praw oraz swobód narodowych”. Konfederacja skierowana była przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim, a także różnowiercom. Przez część historyków konfederacja barska uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe. Naczelne hasło konfederatów brzmiało „Wiara i wolność”. Rycerstwo powtarzało rotę przysięgi: ,,Wolności i niepodległości Ojczyzny, wiary świętej, katolickiej własnym życiem i krwią bronić. Żadnych gwałtów i rabunków nie czynić, komendy choćby hazardem życia słuchać. Chorągwi bronić do ostatka, trup przy trupie padając. Na zdrajców kara i śmierć. Hasło: ,,Jezus Maryja – umrzeć lub zwyciężyć”.

W szeregach konfederatów znaleźli się zarówno konserwatyści jaki i reformatorzy. W walkach po stronie powstańców udział wzięło do 100 tysięcy ludzi. Stoczono ok. 500 potyczek.

Ślady tego ważnego w dziejach Polski wydarzenia historycznego znajdujemy również w województwie śląskim.

W ratuszu w Białej (obecnie Bielsko-Biała), 31 października 1769 r. podpisano akt utworzenia Generalnej Rady Stanów Skonfederowanych, czyli rządu powstańczego konfederatów. Tzw. Generalność przebywała w Białej z przerwami do stycznia 1771 r. (czasowo również w Bielsku). W latach 1771-1772 jej siedzibą był Cieszyn.

Generalność została powołana z inicjatywy dyplomacji francuskiej – był to warunek udzielenia konfederatom pomocy finansowej i wojskowej. Inicjatorem był biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (1714-1800). Do jej władz weszli: Michał Jan Pac jako marszałek generalny konfederacji na Litwie, Joachim Karol Potocki jako regimentarz koronny i Józef Sapieha jako regimentarz litewski. W Białej działała kasa Generalności, intendentura oraz stały garnizon. Stąd też wysyłane były manifesty konfederatów. W mieście gościło wielu przywódców i partyzantów konfederacji barskiej, m.in. Kazimierz Pułaski (1745-1779), bohaterski obrońca Jasnej Góry (od 31 grudnia 1770 r. do 14 stycznia 1771 r.)., którego pomnik znajduje się m.in. w Częstochowie. Skutkiem tego był oczywiście atak Rosjan na Bielsko i jego zdobycie w kwietniu 1772 r.

Z konfederacją barską łączy się również wspomniany Cieszyn, gdzie w rynku, w dawnym hotelu „Pod Złotą Koroną” (dziś „Pod Jeleniem”), w latach 1769-1772 gościli konfederaci barscy. Można założyć, że konfederaci złożyli w kościele parafialnym (na dzisiejszym placu Teatralnym) obraz Matki Boskiej Berdyczowskiej, którą obrali za swoją patronkę. Świątynia spłonęła w 1789 r. podczas wielkiego pożaru miasta. Dziś kopia obrazu Matki Boskiej Berdyczowskiej – patronki konfederatów barskich – znajduje się w kościele w Jaworzu koło Bielska-Białej.

Konfederaci mieszkali ponadto w Bielsku i w Białej, w Bażanowicach niedaleko Cieszyna i we Frysztacie (obecnie Czechy). Według „Pamiętnika” księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny, w Cieszynie przebywali: Józef Sapieha, generalny regimentarz Wielkiego Księstwa Litewskiego, książę wojewoda wileński Karol Radziwiłł „Panie Kochanku”, hetman litewski Michał Ogiński, regimentarz generalny koronny Joachim Potocki. Z Frysztatu przyjeżdżały: wojewodzina inflancka Anna hrabina Szembekowa i podczaszyna litewska Teresa Potocka. W Bażanowicach przybywał wojewoda rawski – Gronowski. Być może był tu też komendant Kazimierz Pułaski. Przeciętnie około 40 osób spotykało się każdego dnia na obradach. Toczyły się one zwykle od godz. 1100 do 2000. Przebywali tu również oficerowie francuscy oraz wysłannik króla Francji generał de Viomenil. W ich otoczeniu byli też oficerowie austriaccy jako gospodarze miejsca. W Cieszynie też zapadła decyzja o zdetronizowaniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Warto dodać, że Królestwo Prus, związane z Rosją traktatem z 1767 r., zachowało formalnie neutralność wobec konfederacji barskiej, a wielu jej przywódców znalazło schronienie na terytorium pruskim. Wojska pruskie rozciągnęły kordon sanitarny przez Praszkę, Rawicz, Wschowę aż pod Poznań. Oficerowie pruscy kupowali od Rosjan jeńców-konfederatów i wcielali ich do swojego wojska.

Konfederaci pozostawili po sobie bogaty zbiór pieśni; najsłynniejsze z nich to Zdaj się, Polaku, w opiekę Maryi, Stawam na placu z Boga ordynansu, Piosenka o Drewiczu. Do tego powstania nawiązywali pisarze, m.in. Juliusz Słowacki w dziele Ksiądz Marek ze znaną Pieśnią konfederatów, a także w dramacie Sen srebrny Salomei. Za twórcę mitu barskiego uważany jest wieszcz Adam Mickiewicz, który w artykule z 1833 r. pt. O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych określa znaczenie konfederacji jako pierwszego polskiego powstania i wzoru wszystkich następnych zrywów narodowych Polaków, powstania łączącego hasłami wolności z symbolami religijnymi. W utworach Henryka Rzewuskiego i Zygmunta Krasickiego konfederatów barskich przedstawiano jako rycerzy Maryi, męczenników za Wiarę, Wolność i Ojczyznę.

Warto przeczytać: http://www.promemoria.pl/arch/2004_11/barska.html

Autor: Fundacja „Dla Dziedzictwa”