Niezależna Gazeta Obywatelska

Dr Karol Badecki to polski historyk literatury, bibliotekoznawca, badacz dziejów Lwowa, który urodził się 28 stycznia 1886 roku we Lwowie. Był synem Szymona Tadeusza Badeckiego, urzędnika sądu, praktykanta tabularnego, późniejszego oficjała kancelaryjnego i kierownika registratury Sądu Krajowego we Lwowie, i Teofili z Buczków, córki nauczyciela z Przemyśla¹. Uczęszczał do V i VI Gimnazjum we Lwowie, w latach 1896-1904 po zdaniu matury w 1904 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego do 1909 roku. Ufundowanego przez króla Jana Kazimierza dnia 20 stycznia 1661 roku.²”Bo w owym przywileju czarno na białem stwierdził król Jan Kazimierz, że zgodziliśmy się łatwo i chętnie, ażeby dla Kollegium OO. Jezuitów we Lwowie godność akademii i tytuł uniwersytetu został nadany. I pozwalamy, aby w temże Kollegium generalne studium w każdym dozwolonym fakultecie ustanowione było, tj. teologii scholastycznej i moralnej, filozofii, matematyki, obojga prawa, medycyny, sztuk wyzwolonych, i nauk zgoła wszystkich, według przyjętego akademii i uniwersytetów zwyczaju i praktyki. I to pod nazwą uniwersytetu, akademii ustanawiamy po wieczne czasy.”³ Uczęszczając na wykłady z historii literatury polskiej oraz nauk pomocniczych historii ⁴.

W 1912 roku uzyskał doktorat filozofii na podstawie pracy monograficznej „Jan Rybiński, poeta polski z XVI w. Żywot i dzieła. Z przydaniem wiadomości o innych Rybińskich.”⁵ Promotorem jego dysertacji doktorskiej był prof. Józef Kallenbach⁶. Uzyskany doktorat całkowicie określił przedmiot przyszłych zainteresowań historyczno-literackich Badeckiego⁷. W 1937 roku habilitował się z historii literatury polskiej, rozszerzając w 1938 roku habilitację na archiwistykę i bibliografię.⁸ W 1944 roku mianowany został profesorem działającego tajnie Uniwersytetu Jana Kazimierza. Po przybyciu do Krakowa w 1945 roku, przeniósł w 1946 roku lwowską habilitacje na Uniwersytet Jagielloński, w kwietniu 1948 roku UJ nadał mu również profesurę tytularną historii literatury polskiej, archiwistyki i bibliotekarstwa.⁹ W końcu 1909 roku zapoczątkował i redagował wydawnictwo „Białe Kruki”, w którym metodą homograficzną publikował cenne zabytki piśmiennictwa staropolskiego. W latach 1911 – 1914 pracował jako nauczyciel w dwóch lwowskich gimnazjach : VIII Gimnazjum Realnym i w filii IV Gimnazjum we Lwowie. W 1914 przeszedł do Archiwum Akt Dawnych miasta Lwowa, z którym związane były organizacyjnie miejskie zbiory muzealne i biblioteczne.

W krótkim czasie został zastępcą dyrektora, a w 1937 objął funkcję dyrektora archiwum, zaś od czerwca 1939 także Muzeum Narodowego im. króla Jana III i Galerii Narodowej. Był twórcą podstaw organizacyjnych archiwum, opracował jego zasoby i opublikował katalog. Zainteresowania i prace naukowe Karola Badeckiego szły w kilku kierunkach, na pierwszym miejscu znajdowała się historia literatury staropolskiej, reprezentowana przez siedemnastowieczną literaturę mieszczańską. Czterotomowe dzieło o edycji zabytków literatury mieszczańskiej oraz monografia bibliograficzna tegoż dzieła zapewniła Karolowi Badeckiemu trwałe miejsce w dziejach polskiej nauki o literaturze.¹⁰

Jednakże to archiwistyka stanowiła jego główny zawód niemalże przez całe życie.

Koleje życia, a niemniej warunki i okoliczności w jakich przyszło mu pracować tak się układały, że wiele czasu w okresie służby archiwalnej musiał równocześnie poświęcić pracy bibliotekarskiej. Trzeba zastrzec, że przedstawienie sylwetki Badeckiego, jako historyka literatury, archiwisty i bibliotekarza nie daje bynajmniej pełnego obrazu jego działalności publicznej na polu kulturalnym i nie wyczerpuje zakresu jego prac naukowych. Już w czasie studiów akademickich odbytych we Lwowie w latach 1904-1909, nie tylko obudziły się w młodym słuchaczu polonistyki główne zainteresowania naukowe, ale tez skoncentrowały się na ściśle określonej tematyce, której odtąd pozostał wierny. Była nią literatura mieszczańska w Polsce XVI i XVII stulecia i związana z nią praca bibliograficzna i edytorska. Podstawowe swoje studia polonistyczne połączył ze studiami ściśle historycznymi. Ten szeroki wachlarz przygotowań naukowych liczył się realnie z ówczesnym etapem organizacyjnego rozwoju zbiorów kulturalno-naukowych, w których muzea łączono z bibliotekami, a te ostanie z archiwami.¹¹ Tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej przystępuje Badecki do pracy w Archiwum miejskim miasta Lwowa, jako praktykant. Rozpoczęcie pracy w archiwum spełniało jego jeszcze studenckie marzenie. Praca w archiwum obfitującym w źródłowe materiały do badań nad dawną kulturą mieszczańską, bardzo odpowiadała młodemu naukowcowi silnie zaangażowanemu w literaturę mieszczańską.

W roku 1916 dostaje awans na archiwariusza drugiej klasy, w niecałe dwa lata później zostaje archiwariusze pierwszej klasy. W 1920 roku został mianowany kierownikiem Archiwum. Po latach pracy w 1937 zostaje dyrektorem Archiwum zastępując na tym stanowisku Aleksandra Czołowskiego, zostaje także dyrektorem połączonego już wtedy organizacyjnie z Archiwum Muzeum Historycznego. Od 1910 roku na wzór „Biblioteki Pisarzów Polskich” Polskiej Akademii Umiejętności redaguje pokrewne czasopismo „Białe Kruki”, którego celem było udostępnienie szerszemu ogółowi w zmodernizowanych przedrukach homograficznych, ciekawszych utworów okresu XVI – XVIII w. Niestety w wydawnictwie, którego redagowanie i wydawanie przerwała wojna, ukazały się tylko dwa tytuły : „Lament chłopski na padany” opracowany przez J. Kallenbacha, oraz „Przygana wymyślnym strojom białogłowskim” P. Zbylitowskiego. Jednocześnie w „Bibliotece Pisarzów Polskich” PAU ogłasza wzorową edycję pism Jana Dzwonowskiego, a także „Walną wyprawę do Wołoch ministrów na wojnę”.

W latach 1916-1917 z ramienia Centralnej Komisji dla Ochrony Zabytków w Wiedniu i PAU, przeprowadza pierwszą w Polsce naukową inwentaryzację kościelnych i cerkiewnych dzwonów zarekwirowanych na cele wojenne na terenie Galicji.

W 1920 roku organizuje we Lwowie pierwszą wystawę zdobnictwa ludwisarskiego. Owocem prac Karola Badeckiego w tym zakresie są następujące rozprawy:

• „Średniowiecznie ludwisarstwo lwowskie” (1921)

• „Ludwisarstwo lwowskie za Zygmunta I” (1921)

• „Dzwony starodawne sprzed roku 1600 na obszarze b. Galicji” (1922)

Za zasługi w badaniach nad ludwisarstwem w Polsce wybrany zostaje w 1921 roku członkiem Związku Historyków Sztuki w Krakowie oraz członkiem Dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie.¹² W 1950 roku uhonorowany został Państwową Nagrodą Naukową II stopnia za całokształt działalności bibliograficznej i edytorskiej w zakresie literatury mieszczańskiej XVII wieku i wydobycie na jaw postępowego nurtu w literaturze tego okresu.¹³ Nagroda obejmowała nie tylko osiągnięcia na polu badań literaturoznawczych, ale także prace związane z bibliotekarstwem, bibliografią i archiwistyką. Do pracy archiwalnej i bibliotekarskiej predysponowały prof. Badeckiego zainteresowania naukowe, ale także wrodzone cechy charakteru i usposobienia. Styl jego pracy charakteryzował się sumiennością, dokładnością oraz pedanterią. Na tle stosunków w naszych archiwach i bibliotekach okresu międzywojennego Karol Badecki stanowi niewątpliwie zjawisko wyjątkowe. Wyjątkowość owa polega na tym, że w najmniejszym stopniu nie korzystał ze zwyczaju, że własna praca na polu naukowym zwalnia w szerokiej mierze od obowiązków pracy zawodowej. Był nie tylko sumiennym i pracowitym urzędnikiem archiwalnym, stanowił także jednostkę twórczą w dziedzinie archiwistyki. W praktyce archiwalnej zaznaczył się nowatorstwem i inicjatywą własną.¹⁴

Jako pracownik Archiwum zdawał sobie sprawę, z przestarzałych form organizacyjnych utrudniających poszukiwania naukowe, jak również hamujących rozwój naukowy samej instytucji. Nowa organizacja Archiwum opierająca się na racjonalnym systemie historyczno-ustrojowym, będzie gwarantować wszystkim pracownikom nauki szybką orientacje w zasobach archiwalnych, dotychczasowa tymczasem wymagała żmudnych poszukiwań. Badecki czuł się powołany do przeprowadzenia reformy, która ma doprowadzić do reorganizacji oddziału staropolskiego i nowego naukowego skatalogowania zbiorów. Drogę jaką przemierzył dążąc do realizacji tego śmiałego planu, podzielić można na cztery etapy. Pierwszym etapem było dogłębne, pełne zapoznanie się z całym zasobem archiwalnym. O opanowaniu tego materiału świadczą, źródłowe studia historyczne z dziejów lwowskiego ludwisarstwa i historii miasta. Drugim etapem w pracy archiwalnej było rozpoczęcie inwentaryzacji i katalogowania zbiorów, którą to pracę rozpoczął w 1926 roku. Wystąpienie z monograficznym opracowaniem Archiwum pt. „Archiwum Miasta Lwowa, jego stan obecny oraz jego potrzeby reorganizacyjne, inwentaryzacyjne i wydawnicze” w 1934 roku uznać można za trzeci etap prac archiwalnych prof. Badeckiego. Monografia ta dawała w pierwszej części dokładną historię Archiwum, szczegółowo omawiała dawne pracę inwentaryzacyjne, katalogi i indeksy. W części drugiej po przedstawieniu obecnego stanu, zawierała logiczne wywody o konieczności zasadniczych przegrupowań w zasobach archiwalnych, oraz przedstawiała dokładny plan realizacji przedstawionych postulatów. Z pracą tą łączy się opublikowany w parę miesięcy później „Projekt wydawnictwa Katalogów Archiwum Akt Dawnych Miasta Lwowa ” wydany w 1935 roku. Od tego momentu rozpoczyna się czwarty etap reorganizacji, w którym można było już zaprezentować polskiej nauce historycznej pierwsze owoce trudu i żmudnej pracy. Mając za sobą przeorane pole archiwum staropolskiego, z chwilą objęcia samodzielnego kierownictwa Archiwum, zapoczątkował organizacje oddziału porozbiorowego, który wykazywał dotąd bardzo poważne zaniedbania. Rozwinięciu tych prac, które potrafił przeprowadzić przez pierwsze stadia gromadzenia i porządkowania materiału stanął na przeszkodzie wybuch wojny. Po jesiennych miesiącach 1939 roku, spędzonych na pracy bibliotekarskiej, w roku 1940 oddaje się Badecki przygotowaniu do druku dalszych tomów katalogów. Z Archiwum odszedł w styczniu 1941 roku. Trzy pełne lata okupacji niemieckiej (1.VIII. 1941 – 30. VI. 1944) spędza na stanowisku kierownika swojego archiwum. Wtedy to nastąpiła przeprowadzka zbiorów archiwalnych z ratusza do odrębnego budynku przy ulicy Jabłonowskich 11, wróciła tu również biblioteka archiwalna. Do nowej siedziby zostały przewiezione obok uporządkowanego archiwum staropolskiego, zgromadzone zasoby archiwum novum. Natomiast dla akt z lat 1918 -1939 Badecki utworzył oddział Archiwum m. Lwowa, który pozostał w obrębie ratusza.¹⁵

Praca zawodowa Karola Badeckiego jako archiwisty łączyła się z pracą bibliotekarską, Archiwum Miejskie było powiązane organizacyjnie z różnymi bibliotecznymi i muzealnymi instytucjami miejskimi Lwowa. Należy go uważać za właściwego organizatora Miejskiej Biblioteki Publicznej we Lwowie. Po dwudziestu latach różnych prób doprowadził do otwarcia w 1938 roku Biblioteki Publicznej Miasta Lwowa. Jej posagiem był księgozbiór liczący 20000 tomów. Również biblioteka naukowa przy Archiwum m. Lwowa zawdzięcza swój rozrost opiece prof. Badeckiego, gdzie w ostatnich latach jego działalności we Lwowie zbiory biblioteczne liczyły około 30000 woluminów. Księgozbiór ten był dobrany starannie i równie starannie kompletowany. Księgozbiór tenże zaspokajał potrzeby pracowników archiwalnych oraz badaczy tamże studiujących. Poza działem ogólnym i bibliograficzno-informacyjnym zawierał dzieła z zakresu nauk pomocniczych historii, ze szczególnym uwzględnieniem archiwistyki. Praca bibliotekarska Badeckiego łączyła się również z Biblioteką Uniwersytecką we Lwowie, gdzie pracował od pierwszego półrocza 1941 roku, skatalogował w tym czasie wraz z Antonim Knotem zasób nieznanej wcześniej łacińskiej Biblioteki Katedralnej. Rozpoczął wówczas również katalogowanie starych druków biblioteki seminarium duchownego obrządku greckiego. Od września 1944 do połowy czerwca 1945 pracował przy rozbudowie katalogu systematycznego oraz w dziale bibliograficznym. Po przeprowadzce do Krakowa podjął pracę w Bibliotece Jagiellońskiej, początkowo jako współpracownik Delegatury Naczelnej Dyrekcji Bibliotek, następnie kierownik księgozbiorów zabezpieczonych, na które składały się głównie zbiory podworskie.

Na tym stanowisku w latach 1.V.1946 – 31.III.1949 przeprowadził uporządkowanie zwiezionych materiałów, tak że w rezultacie mogła nastąpić repartycja zbiorów księgozbiorów pomiędzy zdewastowane i zniszczone wojną oraz nowopowstałe polskie biblioteki naukowe¹⁶. Po namowach lwowskiego przyjaciela przyjął trudne stanowisko dyrektora Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu, którą to funkcje piastował przez rok od 1.IV.1949 roku. Po roku pracy w Ossolineum powrócił do Krakowa, i ponownie związał się z Jagiellonką, gdzie pracował na stanowisku kustosza oraz kierownika Działu Starych Druków. Pracując w DSD BJ postanowił tenże dział rozbudować, projektował dział rozbudować na okres staropolski do roku 1800. Do scentralizowania starodruków planował dojść w kilku etapach. W pierwszej kolejności rozbudowując zespół poloników poprzez włączenie do grupy cimeliów¹⁷ wszystkich poloników XVII, a następnie XVIII wieku. W dalszym etapie przewidywał rozbudowę zespołu starodruków obcych, przez wydzielenie z magazynu ogólnego i opracowanie druków XVI, XVII i XVIII wiecznych. Szczególnym zainteresowaniem naukowym Badeckiego cieszyły się najbardziej stare druki polskie. Czego dowiódł w pracach poświęconych literaturze mieszczańskiej. Zajmował się najdawniejszymi dziejami księgarstwa lwowskiego w XVI w., pisząc w 1932 roku rozprawę o „Piotrze z Poznania, pierwszym stałym księgarzu lwowskim.” Mało uprawianej u nas dziedziny dziejów papiernictwa dotyczy studium o „Znakach wodnych w księgach Archiwum m. Lwowa od 1383 do 1600.”¹⁸ Praca ta powstała jako produkt uboczny prowadzonej przez wiele lat inwentaryzacji oddziału staropolskiego Archiwum, przyniosła wiele materiałów do dziejów polskich papierni do końca XVI w.

Bibliotekarstwo przez długie lata pracy Karola Badeckiego w archiwum i innych instytucjach kulturalno-naukowych było zajęciem drugoplanowym. Ściślej z bibliotekami dopiero lata wojenne i powojenne. Sześcioletnią pracą bibliotekarska na terenie Biblioteki Jagiellońskiej zasłużył się w jej dziejach. Podobnie jak w dziedzinie prac historycznoliterackich i edytorskich czterotomowy korpus literatury mieszczańskiej należy uznać za owoc pracy całego życia Badeckiego, tak katalogi Archiwum Miejskiego są trwałym pomnikiem jego długoletniej służby archiwalnej.¹⁹

 Autor: Tomasz Sarwa