Niezależna Gazeta Obywatelska

W myśl, że tylko perspektywa całości dziejów daje najbardziej przybliżony obraz, odwołajmy się do dwóch wybitnych myślicieli średniowiecza żyjących w podobnym czasie: do Henryka de Segusio ( zm. 1271 r.) i Marcina Boduły (zm. 1279 r.). Źródła podają, że pierwszy z nich był jednym z najbardziej znaczących kanonistów epoki późnego średniowiecza. Drugi był arcybiskupem gnieźnieńskim podległym bezpośrednio papieżowi. Segusio, na którego powoływali się Krzyżacy (abp. S. Wielgus) w swoim słynnym dziele „Summa aurea” głosił, że: „grzech pierworodny, o ile nie zostanie zmazany przez chrzest, pozbawia człowieka prawa do posiadania własnego państwa, rodziny i prywatnej własności. Własność, którą sobie przypisują poganie, jest własnością niczyją. Po przyjściu Chrystusa na ziemię prawo do wszelkiej własności i posiadania własnych państw przysługuje tylko chrześcijanom”.

Teza Boduły była z gruntu odmienna: „wojny nie mają charakteru boskiego i są dziełem samych ludzi. Potępiając ekspansję zakonu krzyżackiego, jako sprzeczną z religią katolicką, usiłował udowodnić, że wszystkie wojny prowadzone w celach zdobycia bogactw, podboju ludów i nowych terytoriów są niesprawiedliwe. Sprawiedliwe są bowiem takie wojny, których celem jest poskromienie krzywdzicieli, obrona własnej ziemi i bogactw, udzielenie pomocy krzywdzonym”. Warto zauważyć, że jest to koniec XIII w.

Sięgnijmy teraz do wieku XV i porównajmy również dwie osobowości. Obydwaj byli na poziomie uniwersyteckim: Falkenberg i Włodkowic. Pierwszy z nich od 1385 r. był profesorem uniwersyteckim w Wiedniu, od 1398 wykładowcą teologii w Studium Teologicznym dominikanów w Krakowie i Kolonii, a od 1411 r. inkwizytorem Saksonii i Turyngii. Głosił: „Ludzie łączący się na wytracenie Polaków zasługują na życie wiekuiste, nieczyniący tego zasługują na kary piekielne; władcy świeccy powinni powybijać wszystkich Polaków wraz z ich królem, lub przynajmniej większą ich część, a książąt i wszystkich rycerzy powywieszać na szubienicach”. Paweł Włodkowic w latach 1414-1415 był rektorem Akademii Krakowskiej (starszej od każdego uniwersytetu w Niemczech), a 1418 prorektorem i głosił: „że niewierni posiadają oparte na prawie naturalnym i boskim prawa do własności, do posiadania państwa, jurysdykcji, czci, a stąd wywodził, że przywileje tak papieskie, jak cesarskie, na które powołuje się Zakon, są nieważne. Najazdy Krzyżaków na ziemie spokojnych pogan uznawał ze stanowiska prawa naturalnego, boskiego, kanonicznego i obywatelskiego za sprzeczne z pojęciem wojny sprawiedliwej, a łączenie ich ze świętami Błogosławionej Dziewicy [i urządzanie dwukrotnie w roku krwawych rejsów po Litwie – R.S.] po prostu za skandaliczne, wprost graniczące z zabobonem” (abp S. a).

Polskie stanowisko szkoły krakowskiej, zgodnej zresztą z intencjami papieża Innocentego IV, odbiło się na całym świecie. Czyż nie jest ono pokłosiem bulli „Veritas ipsa”, papieża Pawła III z 1537 r. głosząca, że nawracani Indianie nie mogą być „pozbawieni wolności ani własności, a zatem nie powinni być brani w niewolę”? Kraków współtworzył cywilizację chrześcijańską, ale też polską odmianę cywilizacji.

Odwołajmy się raz jeszcze do abpa Stanisława Wielgusa: „Jeżeli jedno z najważniejszych kryteriów „europejskości” stanowi poszanowanie praw ludzkich, poszanowanie prawa narodów sąsiedzkich oraz zamieszkałych w kraju mniejszości narodowych i wyznaniowych, to Polska już na początku XV w. o 120 lat wcześniej niż którykolwiek z krajów europejskich, wypracowała odpowiednie zasady prawne gwarantujące ich wolności, zastosowała te zasady w praktyce, obroniła je zbrojnie przed imperializmem krzyżackim, będącym prekursorem imperializmu pruskiego, a następnie uzasadniła je, także prawnie, przed ówczesnymi najwyższymi międzynarodowymi trybunałami”. I puenta za Jędrzejem Gertychem: „Gdyby np. w XV w. myśl Włodkowica zdołała […] zdobyć w świecie szerszy zasięg wpływu, a więc gdyby przyjęły się na Zachodzie raczej polskie, a nie krzyżackie zasady programu nawracania pogan, dzieje rozpoczęte w tymże XV w. przez Columba i Vasco da Gamę ekspansji terytorialnej Europy byłyby się potoczyły całkiem inaczej i… lepiej. Lepiej dla świata, lepiej dla pogan, lepiej dla Kościoła i lepiej dla samej Europy”.

W taki sposób rodziła się polska cywilizacja w ramach cywilizacji łacińskiej. I choć upadła, taką pozostała, i za taką płacimy do dziś… Oczywiście po upadku I RP nastawienie niemieckie nie zmieniło się. Nadal można cytować wypowiedzi w tym samym tonie: Girolomo Lucchesiniego, Fryderyka II, Bismarcka i Hitlera – przy czym warto zaznaczyć, że siła agresji narasta. I tak było od 600 lat. Oczywiście można mówić o kulturze klasyków weimarskich: Goethego, Schillera, romantyków Herdera, Eichendorfa, muzyków – Bacha itd , ale w tym natłoku mimo wszystko ten dorobek jakoś ginie. Może jeszcze jeden cytat z prof. Gustawa Stenzela: „… jakkolwiek rozmaicie możemy doceniać zastosowane przy tym środki, należy jednak wyrzec głośno, że monarchia pruska i Rzeczpospolita polska nie mogły obok siebie istnieć”.

Na koniec jeszcze dwa cytaty dotyczące stosunku Rosji do Polski. Nikołaj Berg, koniec XIX w.: „My albo oni. Innego rozwiązania kwestii polskiej nie ma i być nie może. To jest esencja konfliktu polsko-rosyjskiego”. Iwan Dugin, czołowy współczesny rosyjski geopolityk: „Rosja w swoim geopolitycznym oraz sakralno-geograficznym rozwoju nie jest zainteresowana istnieniem niepodległego państwa polskiego”. Nie trzeba dodawać, że stan taki trwa, wyłączając okres międzywojenny, ponad 200 lat [po dzień dzisiejszy.

Autor: Ryszard Surmacz