Niezależna Gazeta Obywatelska

Dziś mija 92. rocznica utworzenia Litwy Środkowej. Litwa Środkowa to formalnie niezależny organizm państwowy ze stolicą w Wilnie, którego powstanie zostało ogłoszone przez Polaków 12 października 1920 r. w celu oderwania od Litwy terenów przekazanych jej 27 sierpnia 1920 r. przez bolszewików w zamian za życzliwą neutralność w toczącej się wtedy wojnie polsko-bolszewickiej. 18 kwietnia 1922 r. została przyłączona do Polski. Termin „Litwa Środkowa” był przejawem planów federalistycznych Józefa Piłsudskiego. Wraz z Litwą Wschodnią (Białorusią) i Litwą Zachodnią (gubernią kowieńską) Wileńszczyzna miała tworzyć pozostające w unii z Polską państwo litewskie, składające się z trzech kantonów narodowościowych.

Litwa Środkowa powstała po zaaranżowanym przez Józefa Piłsudskiego tzw. „buncie” 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego, złożonej z Polaków pochodzących z Wileńszczyzny. „Zbuntowane” oddziały zajęły te tereny 9 października 1920 r. Doprowadzono w ten sposób do zerwania zawartej dwa dni wcześniej w Suwałkach polsko-litewskiej umowy wojskowej o demarkacji, która wytyczała tymczasową granicę polsko-litewską (była ona wyznaczona tylko do miejscowości Bastuny).

Po zajęciu Wileńszczyzny miała miejsce nieudana próba zajęcia także Kowna i reszty ziem litewskich. Ostatecznie jednak podpisano traktat w Kownie pomiędzy Litwą Kowieńską i Litwą Środkową, który został wymuszony przez Ligę Narodów. Po zawarciu rozejmu Liga kontynuowała prace mające doprowadzić do plebiscytu na Wileńszczyźnie, ale wszelkie próby dalszego porozumienia zakończyły się porażką z powodu braku dobrej woli obu stron.

12 października 1920 r. gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret, w którym ogłosił, że będzie sprawować władzę zwierzchnią na terenie Litwy Środkowej jako naczelny dowódca wojska, a funkcje rządu obejmie powołana przez niego Tymczasowa Komisja Rządząca.

7 stycznia 1921 r. ogłoszono wytyczne dotyczące nadawania obywatelstwa. Obywatelami Litwy Środkowej mieli być wszyscy ludzie urodzeni na ówczesnym terenie państwa lub mieszkający na jej terenie przez co najmniej 5 lat przed 1914 r. Ordynacja wyborcza została ogłoszona 1 grudnia 1921 r., zaś wybory do Sejmu odbyły się 8 stycznia 1922 r. Sejm Litwy Środkowej zebrał się 1 lutego 1922 r., a zakończył swej obrady w marcu tego samego roku. Ostatecznie 6 kwietnia 1922 r. Sejm Ustawodawczy RP przyjął ustawę „O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską” w kształcie proponowanym przez Sejm Wileński, bez zmian proponowanych przez rząd RP. Delegatem rządu w Wilnie został Walery Roman. 18 kwietnia 1922 r. w Wilnie odbyły się uroczystości mające symbolicznie wprowadzić w życie ustawę o wcieleniu Wileńszczyzny do Polski. Stolica Litwy została w związku z tymi wydarzeniami przeniesiona do Kowna. Większość mieszkańców na terenie tego quasi-państwa stanowili Polacy (według oficjalnych polskich danych: 70,6%) Litwini stanowili 12,84%, Białorusini 6,02%, Żydzi 4,04% i inni 6,5% ludności.

Litwa do 19 marca 1938 r. nie utrzymywała z Polską stosunków dyplomatycznych i do dnia dzisiejszego to wydarzenie jest cierniem w stosunkach polsko-litewskich. Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 r. Stalin przekazał, na mocy układu radziecko-litewskiego z 10 października 1939 r., Wilno i część Wileńszczyzny Litwie. Rok później, po aneksji Litwy przez ZSRR, Wilno zostało stolicą Litewskiej SRR. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Wilno stało się stolicą niepodległej Litwy.

Oprac. TK