Niezależna Gazeta Obywatelska

188 lat temu, 13 sierpnia 1824 r. w Bażanowicach koło Cieszyna na świat przyszedł Paweł Stalmach, polski dziennikarz, publicysta, działacz społeczny i narodowy działający na Śląsku Cieszyńskim.

Stalmach ukończył ewangelicką szkołę powszechną i gimnazjum ewangelickie w Cieszynie, gdzie w 1842 r. razem z kolegami założył Złączenie Polskie –.nieoficjalną organizację uczniowską, której celem było poszerzanie wiedzy o literaturze polskiej. W latach 1843-45 kształcił się w Bratysławie, gdzie w kontakcie ze słowianofilem Ludovitem Šturem umocnił przekonanie o swoim polskim pochodzeniu. Od 1845 r. studiował teologię protestancką w Wiedniu, pozostając w stałym kontakcie z kręgiem polskich znajomych w Cieszynie i namawiając ich do stworzenie polskiego pisma. Podczas studiów w Wiedniu poznał Polaków z Galicji, m.in. księcia Jerzego Lubomirskiego, co wywarło duży wpływ na jego życie i działalność W czerwcu 1848 r. uczestniczył w Zjeździe Słowińskim w Pradze, na którym zadeklarował przynależność Ślązaków ze Śląska Cieszyńskiego do narodu polskiego i nalegał na połączenie Śląska Cieszyńskiego z Galicją, a Śląska (który pozostawał wówczas pod władzą Prus) – z Wielkopolską.

Po powrocie (w sierpniu 1848 r.) w rodzinne strony związał się z „Tygodnikiem Cieszyńskim” oraz „Gwiazdką Cieszyńską” (od 1851 r.). Poza redagowaniem tych pism pisywał poematy oraz prace słowianoznawcze. Wydawał broszury polemiczne, w których poruszał tematy związane z problemami narodowościowymi Górnego Śląska. Był też inicjatorem powstania wielu polskich stowarzyszeń m.in.: Czytelni Polskiej (1848 r.), Biblioteki Polskiej dla Ludu Księstwa Cieszyńskiego, Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Księstwa Cieszyńskiego (1872 r.) oraz Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego (1885 r.). Po wprowadzeniu w Austrii rządów konstytucyjnych Stalmach był niekwestionowanym przywódcą polskiego obozu narodowego, a „Gwiazdka Cieszyńska” jego organem i trybuną, w której znalazły odbicie wszystkie najważniejsze problemy miejscowej ludności dobijającego się prawa do pielęgnowania własnej tożsamości, a w końcu odpowiedniego miejsca w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Dzięki osobistym kontaktom z politykami z Galicji Stalmach zainteresował ich kwestią Polaków na Śląsku Cieszyńskim, uzyskał dla polskiego obozu narodowego poparcie wpływowych Polaków w Wiedniu, zapewnił też szerszy krąg odbiorców ”Gwiazdki Cieszyńskiej”.

Paweł Stalmach był ewangelikiem, jednak tuż przed śmiercią przeszedł na katolicyzm. Ostatnie lata spędził na pisaniu pamiętników oraz wydawaniu własnych utworów literackich m.in. Księgi Rodu Słowiańskiego i Cieszymir . Zmarł 13 listopada 1891 r. w Cieszynie. Pochowany jest na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.

Oprac. TK