Niezależna Gazeta Obywatelska

177 lat temu, 10 lipca 1835 r. w Lublinie na świat przyszedł Henryk Wieniawski, wybitny polski skrzypek, wirtuoz i kompozytor, nazywany „poetą skrzypiec”.

Dziadek Wieniawskiego był cyrulikiem Herszkiem Mejerem Helmanem z lubelskiego żydowskiego przedmieścia Wieniawa. Ojciec – Wolf Helman (Tobias Rufe Pietruszka) zmienił nazwisko na Tadeusz Wieniawa i przed otrzymaniem dyplomu lekarskiego, ochrzcił się. Ze związku dr Wieniawskiego i córki żydowskiego lekarza z Warszawy dr Józefa Wolffa – Reginy (była siostrą zamieszkałego w Paryżu pianisty i kompozytora Edwarda Wolffa) przyszedł na świat geniusz skrzypiec.

Pierwszą nauczycielką Henryka była jego matka, potem zaś uczył się u Jana Hornziela, skrzypka Teatru Wielkiego w Warszawie i Stanisława Serwaczyńskiego, solisty i koncertmistrza Opery Budapeszteńskiej. W 1843 r., w wieku 8 lat wyjechał do Paryża, gdzie studiował pod kierunkiem Lamberta-Josepha Massarta w Konserwatorium Paryskim. Konserwatorium ukończył jako 11-letni chłopiec w 1846 r. z I nagrodą i złotym medalem. Po studiach kontynuował przez 2 lata naukę u Massarta. Później – przez 2 miesiące – koncertował w Petersburgu, w krajach nadbałtyckich i Warszawie. W 1849 r. udał się ponownie do Paryża do Konserwatorium, gdzie w klasie Hipolita Colleta podjął studia kompozycji, które ukończył z wyróżnieniem w następnym roku. W 1850 r. rozpoczął koncertować wzbudzając entuzjazm. W 1860 r. przyjął funkcję pierwszego skrzypka dworu carskiego i solisty Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Równocześnie uczył gry na skrzypcach w tzw. klasach muzycznych Towarzystwa, przekształconych w 1862 r. w konserwatorium. W 1872 r. po 12 latach opuścił Rosję i udał się z Antonem Rubinsteinem na wielkie tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych.. Po powrocie do Europy w 1874 r. podjął pracę pedagogiczną w konserwatorium w Brukseli, jako następca chorego Henriego Vieuxtempsa i kontynuował ją do września 1877 r. Wskutek nasilających się dolegliwości serca i nadmiernej otyłości w ostatnich latach życia koncertował na siedząco. Zmarł 31 marca 1880 r. w Moskwie w wieku 45 lat. Pochowany został w Warszawie. W manifestacyjnym pogrzebie uczestniczyło 40 tysięcy osób. Od 1935 r. odbywa się co 5 lat (z wyjątkiem okresu okupacji) Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia.

Wieniawski był ostatnim wirtuozem skrzypiec, który przeszedł do historii muzyki również jako kompozytor. Dzięki niemu do europejskiej literatury skrzypcowej wszedł polonez. Wśród kilku takich utworów dwa znalazły stałe miejsce w repertuarze: Polonez D-dur op. 4 i Polonez A-dur op. 21. Wieniawski stylizował też mazurki. Najpopularniejsze są wśród nich dwa opublikowane jako op. 19 z podtytułem „mazurki charakterystyczne”: żywiołowy Obertas i Dudziarz, wyraźnie naśladujący charakterystyczne, dudziarskie kwinty. Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Po koncertach Paganiniego jest to najczęściej nagrywany i wykonywany dziś koncert skrzypcowy napisany przez wirtuoza.

Spośród dzieł typowo wirtuozowskich najczęściej wykonuje się dzisiaj Scherzo-tarantelę oraz wariacje i fantazje na obce, powszechnie znane tematy. W tej grupie utworów największą popularność zyskała Fantazja faustowska skomponowana sześć lat po premierze opery Charles Gounoda. Liryzm w twórczości Wieniawskiego uosabia Legenda, wykonywana nie tylko w oryginalnej wersji na skrzypce z orkiestrą, ale jeszcze częściej z fortepianem, skomponowana podobno jako wyznanie miłości do Izabeli Hampton, przyszłej żony artysty.