Niezależna Gazeta Obywatelska

Karl Johannes Bogislaus Lüdecke urodził się 186 lat temu, 8 maja 1826 r. w Szczecinie. Był znanym wrocławskim architektem, autorem ponad 100 realizacji architektonicznych, które dziś stanowią ważną część dziedzictwa kulturowego na Śląsku. Gros z nich stanowią projekty budowy bądź przebudowy śląskich rezydencji.

Przyszły mistrz od 1847 r. uczył się na „Königliche Allgemeine Bauschule” w Berlinie, pod kierunkiem Augusta Stüllera i Wilhelma Stiera. Egzamin państwowy dla urzędników budowlanych zdał 14 czerwca 1849 r., mistrzem budowlanym został w 1853 r. 4 grudnia 1855 r. dostał nominację na stanowisko królewskiego powiatowego mistrza budowlanego. Wkrótce powołano go do Merseburga, gdzie pracował przy restauracji kościoła cysterskiego w Schulpforcie. Rok później osiadł we Wrocławiu. Od 1 grudnia 1856 r. zatrudniony był jako nauczyciel architektury i mechaniki w Królewskiej Szkole Rzemiosła, Budownictwa i Sztuki, późniejszej Szkole Rzemiosła i Sztuki we Wrocławiu. Stanowisko to piastował przez 8 lat, stając się jednocześnie wziętym architektem. W latach 60. XIX w. stworzył wiele śmiałych projektów, w tym m.in. projekt budynku Nowej Giełdy we Wrocławiu. Dnia 5 kwietnia 1869 r. otrzymał tytuł radcy budowlanego, a 1 października 1875 r. został dyrektorem Królewskiej Szkoły Rzemiosła i Sztuki we Wrocławiu – urząd ten sprawował przez następne 6 lat, do października 1881 r. Potem poświęcił się projektowaniu tworząc m.in. takie działa jak: przebudowa gotyckiego kościoła pw. św. Mikołaja w Brzegu (1883), renowacja ratusza we Wrocławiu (1884-1891) i wrocławskiej katedry (1890-1892). 19 maja 1892 r. 66-letni Karl Lüdecke otrzymał tytuł Tajnego Radcy Budowlanego, co było ukoronowaniem jego wspaniałej kariery. Mistrz zmarł 21 stycznia 1894 r. we Wrocławiu, gdzie został pochowany.

 Sławę w regionie przyniosła mu realizacja pałaców zwłaszcza tych w Biechowie koło Nysy, w Tułowicach i przede wszystkim w Kopicach. W jego twórczości, dobrze zresztą udokumentowanej, związanej z architekturą rezydencjonalną zaznaczają się dwa główne nurty – jeden z nich to budowle z kręgu oddziaływania neorenesansu, a drugi – budowle inspirowane neogotykiem. Większość jego neogotyckich pałaców powstała w wyniku rozbudowy i modernizacji wcześniejszych założeń. Widoczna jest w nich dążność do zaznaczenia w nowym budynku dominującej roli głównego korpusu, niejako „oklejonego” formami neogotyckimi, tworzącymi zewnętrzny kostium, czego doskonałym przykładem jest pałac w Kopicach.

Pałac w Biechowie

Pałac w Biechowie o neorenesansowych formach w typie willa suburbana i neogotycką kaplicę dworską wzniesiono w latach 1863-1865. Lüdecke opracował projekty nie później niż we wrześniu 1862 r. Ukształtowano wówczas tarasowy układ założenia z kaplicą pałacową, pałacem i zabudowaniami folwarcznymi u podnóża stoku. Zachowane projekty pozwalają odtworzyć pierwotne przeznaczenie pomieszczeń. Na parterze znajdował się apartament pana domu, dostępny bezpośrednio od strony głównej klatki schodowej. Po obu stronach korytarza rozlokowano pokoje dla służby, salon ogrodowy otwarty od pd. loggią arkadową i trzy pokoje gościnne. Na piętrze usytuowano salę reprezentacyjną sąsiadującą z salą bilardową, pokój przyjęć i apartament pani domu oraz pokoje dla dzieci. Prócz tego na piętrze urządzono trzy duże pokoje mieszkalne. Pałac rozbudowano później w 1904 r. w kierunku północnym, przedłużając korpus o siedem osi, zachowując neorenesansowy kostium stylowy i stosując zbliżony repertuar form. Zmieniono też funkcję niektórych pomieszczeń przekształcając obszerny salon ogrodowy w jadalnię i powiększono park. Część wyposażenia wnętrz pałacu znajduje się w Muzeum Regionalnym w Nysie.

Pałac w Kopicach

W 1863 r. Joanna i Hans Ulrich Schaffgotsch zlecili Lüdeckemu przebudowę klasycystycznego pałacu w Kopicach wybudowanego w 1784 r. według projektu opolskiego budowniczego Jana Rudolfa. Podczas tej realizacji mistrz chciał uzyskać – według życzenia hrabiego – „bardziej malowniczy styl średniowieczny”. Podczas prac w fasadzie cały ryzalit zwieńczono wysokim szczytem zdobionym wimpergami ze streczynkami po bokach. Na wysokości drugiego piętra owalne okienka zastąpiono maswerkowymi rozetami. Do ryzalitu dobudowano arkadowy podjazd, którego przekrycie stanowiło otoczony balustradą taras widokowy, z którego rozciągał się piękny widok na staw. Lukarny w dachach pałacu uzyskały pinakle, a kominy – blankowania. Przy południowo – zachodnim narożniku dobudowana została wieża kryta dachem w stylu francuskiego renesansu – bardzo wysokim, z krótka kalenicą, na której znajduje się żeliwna balustrada. Przy narożach wieży znajdują się postumenty, na których stały rzeźby rycerza Sibotha oraz skoligaconego z Piastami Hansa Ulricha von Schafgotscha, ściętego w Ratyzbonie pod zarzutem zdrady stanu. W północnym narożniku dostawiono okrągłą basztę, częściowo wtopioną w korpus budynku głównego. Nad pierwszą kondygnacją obiega ją wsparty na maszkaronach balkon. Do pałacu dobudowano salę balową. Na projekcie widoczny jest wykusz na piętrze, mieszczący ogromny kominek. Sala zajmowała wysokość dwóch kondygnacji. Jej czerwono pomalowane ściany pokryte były boazeriami, ukrywającymi półki z książkami. W Sali balowej urządzono galerię obrazów, a żeby obrazy miały odpowiednie oświetlenie – zastosowano przeszklony dach. Po drugiej stronie budynku na rzeźbionych cokołach stały rzeźby przedstawiające hrabinę i hrabiego.

Elewacja ogrodowa nie uległa większym zmianom. Dodane elementy gotyckiej dekoracji to m.in. zamknięcie łukiem ostrym, w naczółku biforium, sterczynki z krenelażem. W południowo – wschodnim narożu dostawiona została wieża i niewielka kaplica. W kilka lat później hrabiostwo ponownie rozbudowali swoją siedzibę. Zmiany do projektu Lüdeckego wprowadził pracujący po nim Carl Heidenreich, który m.in. rozbudował skrzydło północne przez dodanie wieży. Układ wnętrz pałacu właściwie do końca jego istnienia pozostał niezmieniony. Parter zajmowały pokoje biurowe, pomieszczenia użytkowe i galeria. Na piętrze znajdowały się pokoje hrabiowstwa. W skrzydle północnym, połączonym z sala balową, rezydował hrabia. Po stronie południowej, bliżej kaplicy, swoje pokoje miała hrabina. Środek kompozycji zajmowała obszerna sień, w której, wzorem zamku Windsor, umieszczono posągi rycerzy siedzących na opancerzonych koniach. Do pałacu prowadził mostek z rzeźbami. Jedna z nich Św. Krzysztof niedawno została przeniesiona z Kopic w okolice Uniwersytetu przy pl. Kopernika, w celu ochrony przed zniszczeniem lub kradzieżą, której uległy pozostałe rzeźby (obecnie w konserwacji).

Pałac w Brynku

Projekt przebudowy pałacu w Brynku koło Tarnowskich Gór stworzył Lüdecke w 1872 r. na zamówienie hrabiego Ottona von Rosenthal. Architekt powiększył dotychczasowy klasycystyczny budynek wzniesiony w 1829 r. o dwa skrzydła i nadał mu wystrój eklektyczny, inspirowany francuskim renesansem. Równocześnie wzniesiono zabudowania gospodarcze zespołu, które według pomysłu Lüdeckego usytuowano wokół prostokątnego dziedzińca o osi podłużnej wschód – zachód. Pałac mieści się na zachód od zabudowań gospodarczych, zwrócony jest fasadą w kierunku północnym. Za pałacem od strony południowej i południowo-wschodniej rozciągał się park krajobrazowy, poprzecinany krętymi alejkami. Pałac w Brynku został rozbudowany w latach 1905-1908 według projektu Karla Grossera z fundacji nowego właściciela hrabiego Hugo Henckel von Donnersmarck. Grosser, królewski radca budowlany z Wrocławia, w swoim projekcie zastosował trzy różne estetyki i nadał rezydencji formę klasycyzującego neobaroku i wielkopański charakter.

Inne realizacje

Karl Lüdecke pozostawił po sobie około 80 projektów rozmaitych realizacji rezydencjonalnych, w tym m.in. pałace w Tułowicach i Dąbrowie (przebudowa w 1863 r., rozbudowa potem w latach 90. XIX w. według projektu Carla Heidenreicha). Zaprojektował także bramę wjazdową i stróżówkę w Dobrej. Różnorodność tych projektów świadczy o indywidualnym podejściu architekta do każdego zlecenia, ale i o konieczności liczenia się ze zdaniem zleceniodawcy. Do najbardziej znanych jego realizacji rezydencjonalnych oprócz wyżej opisanych należą: Baldwinowice pow. namysłowski przebudowa pałacu (1876), Biała Nyska pow. nyski, przebudowa pałacu (1864); Borek Strzeliński pow. strzeliński, przebudowa pałacu (1864), Chociebórz projekt pałacu (1868), Dobra pow. prudnicki, projekt budowli parkowych (1867-70), Głębowice pow. wołowski przebudowa pałacu (1864), Goświnowice pow. nyski budowa pałacu (1877), Gręboszów pow. namysłowski przebudowa pałacu (1876), Hradec u Morawicy w Czechach przebudowa zamku i budynków gospodarczych (1861), Kamieniec pow. gliwicki przebudowa pałacu (1870), Kłonice pow. jaworski przebudowa pałacu (1877), Kobierzyce pow. wrocławski przebudowa pałacu (1863), Kotulin pow. gliwicki budowa pałacu (1864), Niemodlin budynek bramy pałacu (1862) oraz niezrealizowany proj. leśniczówki w Zwierzyńcu, Siedlisko pow. nowosolski, przebudowa zamku (1864).

 Lüdecke jest również autorem projektów około 40 kościołów i kaplic m.in. w Dobrej, Twardogórze i Nasiedlu oraz blisko 50 budynków użyteczności publicznej m.in. zakładu kąpielowego w Dusznikach (1857 r.), ratuszy w Głubczycach (1864 r.) i Strzegomiu (1856-1860), Nowej Giełdy (1864-1867), ogrodu zoologicznego i dworca (1863 r.) we Wrocławiu. Lüdecke kierował także renowacją kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu oraz ratusza we Wrocławiu, podczas której późnogotycki, zaniedbany budynek otrzymał paradną klatkę schodową i sterczyny. W kościele św. Mikołaja w Brzegu nadbudował wieże i zakrystię. W jego twórczości związanej z architekturą rezydencjonalną zaznaczają się dwa główne nurty- jeden z nich to budowle z kręgu oddziaływania neorenesansu, a drugi – budowle inspirowane neogotykiem.

Litografie Ferdinanda Pazelta z połowy XIX w. z teki Aleksandra Dunckera

Fundacja Dla Dziedzictwa